Friday, December 12, 2008
يوردوم آزربايجان
تبریز سسی : ۲۱ آذر میللی حکومتیمیزین ۶۳ ایل یعنی( ۱۳۲۴ ایل )بوندان اوول قورولماسی آذربایجانین دیره نیش لی خالقینا قوتلو و موتلو اولسون .
Read more!
posted by <21 Azer> |
8:01 PM
Thursday, December 11, 2008
21 آذر 1324
منبع الهام خلق آذربايجان
يونس شاملی
تاسیس حکومت ملی آذربايجان به رهبری سيد جعفر پيشه وری در آذرماه 1324 گام بلندی بود که برای پيشرفت اجتماعی و گسترش سياسی در آذربایجان و به طبع آن در ايران، با استفاده از شرايط پيش آمدهء بعد از سقوط استبداد رضا خانی، صورت گرفت و خلق آذربايجان هوای تازه ايی را در شَش های خويش به جولان در آورد و خون تازه ايی بررگهایش جاری گشت.
حکومت ملی آذربايجان تاريخاً برای خلق آذربايجان و ترکان ايران از جايگاه ويژه ايی برخوردار است. سيدجعفر پيشه وری در واقع با پيوستن به اين حرکت و تاسيس حکومت ملی به پدر تاريخ مدرن آذربايجان در ايران بدل شد. وی تمامی زندگی خود را در راستای آرمانهای اجتماعی و برابرطلبانه مصروف داشت و يکی از صادق ترين، پردانش ترين و شناخته شده ترين روشنفکران و فعالين سياسی زمان خود بشمار می رفت.
حکومت ملی آذربايجان بنياد انديشه و عملی را پی ريخت که سرنوشت خلق آذربايجان و ترکان ايران را در راستای ترقی و پيشرفت رقم می زد و حکومت ملی آذربايجان به مثابه پشتوانه تاريخی آذربايجان در تاسيس حاکميت خويش بر تارک تاريخ اين سرزمين حک شد.
حکومت ملی آذربايجان، حاکميت مشروعی بود که بر بنياد انتخابات آزاد و رای بيش از هشتاد درصد مردم در آذربايجان از یکسو و بر اساس کنوانسيونهای بین المللی که بر حق تعیین سرنوشت ملل و حق حاکميت آنان صحه می گذارد، از سوی ديگر شکل گرفت.
يک بار سيد جعفر پيشه وری در مقاله ايی تحت عنوان "ايران بر سر دو راهی" نوشت که ايران يا به حق حاکميت مليتهای داخل ايران احترام می گذارد و از اين طريق اين کشور رو به پيشرفت می گذارد و يا مطالبات مليتها در اين کشور را سرکوب می کند و از اين طريق، ايران بايد همواره در زير سيطره استبداد به حيات خود ادامه دهد. اين سخن پيشه وری اينک بعد از 61 سال طنين انداز فضای سیاسی ايران است. در واقع اين درايت رهبر سياسی استکه آذربايجان در دهه های آغازین تاريخ جديدش آن را تجربه کرده است.
خدمات اجتماعی يکساله حکومت ملی آذربایجان گويای جايگاه والای اين حکومت در تاريخ نوين آذربايجان است. اصلاحات ارضی و تقسيم زمین در میان دهقانان، برابرحقوقی زنان با مردان، خدمات عظيم اجتماعی، به صحنه آوردن تمامی خلق برای تغيیر ودگرگونیهای سياسی و اجتماعی، تاسيس مدارس و استفاده از زبان ترکی به مثابه زبان رسمی خلق آذربايجان، تاسيس دانشگاه تبریز، تاسيس راديو تبريز و دهها خدمات ديگری که در طول مدت فقط يکسال به انجام رسید و مهر ترق و پيشرفت را در نهاد جامعه کاشت و برای هميشه الهام بخش مبارزه مردمی خلق آذربایجان وترکان ايران گشت. لذا 21 آذر 1324 در تاريخ به سمبل اعمال اراده ترکان و حق حاکمیت ملی خلق آذربايجان در ايران بدل شد.
علی رغم گزافه های طرفدار سلطنت در خصوص حکومت ملی آذربايجان، اينک بعد از شش دهه حکومت ملی آذربايجان به قلب تپنده جوانان آذربايجان بدل شده است و سيد جعفر پيشه وری پدر معنوی و بلامنازع تمامی فعالين آذربايجانی با هر فکر و انديشه ايست.
Read more!
posted by <21 Azer> |
3:41 PM
-
21 Azer 1945, Azerbaycan tarihinde 28 Mayıs 1918 kadar önemli olan bir tarih.
Dostlar, 21 Azer 1945, Azerbaycan tarihinde 28 Mayıs 1918 kadar önemli olan bir tarih. Bildiğiniz gibi Türkmençay anlaşmasıyla 1800'li yılların başında Azerbaycan ikiye bölünmüştü. Bir kısmı Rusyanın hükümranlığı altında kalan Azerbaycan'ın bir kısmıda İran Fars devletinin hükümranlığı altında kalmıştı.Yine bildiğiniz gibi, Azerbaycan'ın hem toprak olarak, hem de nüfus olarak çok büyük bir parçası, İran Fars yönetiminin hükümranlık alanında kalmıştı. 28 Mayıs 1918, Rus yönetiminde kalan Azerbaycan Türk'ünün, kendi Cumhuriyetini yaratma tarihi,21 Azer 1945 (bizim kullandığım takvimle 12 Aralık 1945), Fars yönetiminde kalan Azerbaycan Türk'ünün kendi Cumhuriyetini yaratma tarihidir. 28 Mayıs 1918'de yaratılan Cumhuriyet, kısa bir süre sonra, Sovyetler Birliğine bağlı, bir sovyet Cumhuriyetine dönüşmüş, 70 yıl bu şekilde yaşadıktan sonra tam bağımsız olabilmiş21 Azer 1945'de kurulan Cumhuriyetimiz ise, ne yazık ki bir yıl yaşayabilmiş ve kanla bağulmuş, tamamen ortadan kaldırılmıştır. Bu gün 30 Milyondan çok Azerbaycan Türkü, İranda, kendi diliyle eğitim hakkından yoksun, 2. sınıf vatandaş statüsünde Fars rejiminin hükümranlağı altında yaşamaktadır. 21 Azer 1945 tarihinin, Azerbaycan tarihinde, çok önemli bir tarih olduğunu unutmayıp, güney Azerbaycan'da yaşayan Azerbaycan Türklerinin, ulusal-demokratik mücadelesine mutlaka destek vermeliyiz.Hangi ülkede, yaşamasından ve nereli olmasından asılı olmayarak, her Azerbaycan Türk'ünün, her Türk'ün, Güney Azerbaycan Türkünün, ulusal-demokratik mücadelesine destek olması gerekmektedir. 21 Azer ile ilgili Esin Erel dostumuzun bir yazısını sizinle paylaşmak istiyorum 1945-46.İLDƏ QURULAN DEVLƏT,
GƏNCLİYİMİZİN ULUSAL ƏSİN QAYNAĞIDIR
Güney Azərbaycanda məşrutə dönəmindən sonra, Farsçılıq siyasətçiləri Azərbaycnlıların bütün doğru hərəktlərinə bir yabancı qaynaq axtarmağa başladılar. Farsçılıq yönümlü bütün yanlış siyasətlərə isə, tarixsəl gərəksim göstərməyə çalışdılar. Azərbaycan Türkünün çağdaş acundan anlayışının sonucu olan məşrutə, yabancıların qatqısıyla farsçılıq siyasətinin məşruəsini Rıza şahla üzə çıxardı.Bir sözlə, Rıza şah kimi çağdışı adam, məşrutədən sonra Fars düşünürnün aradığı olmuşdur. Yüz illər boyu Türk saraylarının gölgəsində sürünən Fars düşünürü, belə yonulmamış bir kişiyə çağdaşlıq görəvi verməsinin çoxlu tarixsəl nədənləri vardı.Bu nədənlərin başında isə Fars egəmənliyi dururdu.
Ş.M. Xiyabanı, "Məşrutənin Azərbaycanı xarabalığa çevirdiyini" ,deyirdi. Buna dayanaraq öz savaşını Məşrutə dönəmində Azərbaycanlılardan alınan haqların geri qaytarılması kimi yorumlurdu. Quşqusuz Xiyabanı devrimi yalnız Azərbaycanla , Azərbaycançılıq ilkələri üzərində dayanırdı. Bu ilkələrin ayrıntıları Ş. M. Xiyabanının o dönəmdə çıxışlarıyla "Təcədüd", "Azərbaycan gündəclərində açıqlanırdı. Xiyabanı bu devrimin bir Türkçülük, Azərbaycançılıq olduğunu göstərmək üçün, özünə ən yaxın adam olaraq qoşuqçu, düşünür Mirzə Təğixan Rəfəti seçmişdir. Bilindiyi kimi bu seçimə qarşı duran kəsrəvi kimilər Tehrana qaçmışlardır. Ancaq Xiyabanı devrimin bir ulusal devrim olduğunu qanıtlamaq üçün, yanına Ə. Kesrəvi kimi Türk dönüklərini deyil, Türkçü olan M. T. Rəfət kimləri almışdır. Quşqusuz Xiyabanı devrimi Güney Azərbaycanda ilk ulusal savaşıdır. Buna quşqu duyanların bir çoxu, o devrimin ulusalçılıq anlayışlarını qavramaqda gücənənlərdir. Çün, kəsintisiz olaraq güney Azərbaycanlının beyninə İranla farsçılıq anlayışını tarixin doğal axışı olaraq yazdırmışlardır.Bu yazılışı Avropa mərkəzçi biliminin sömürkəçi siyasal qolu qollamışdır. Avropanın bu bilimsiz bir yanlı qollayışı, bilimi Avropalılarda axtarn Güney Azərbaycn gəncliyini də yanılqıya sürükləmişdir. Ancaq gerçəkləri Güney Azərbaycanda görən aydınlar bu yanılqıya düşməmişdilər. Bu nədənlərlə Ş.M. Xiyabanı Güney Azərbaycanda yeni başlanan Türkçülük axımına dayanaraq devrim etmişdir. Bu devrimin sonunda Güney Azərbaycanda altı(6) ay ulusal devlət qurmuşdur. Altı aydan sonra dönüklüklə yıxılan bu devlət ,Güney Azərbaycnlının bəlləyinə ulusalçılıq adına yazılı qaldı.
C. Pişəvəri isə deyirdi, " Biz bu firqəni ( demokrat firqəsini) qurmamışıq. Bu, Şeyx Məhəmməd Xiyabanının qurduğu firqədir." Pişəvərinin belə tarıxsəl dayaq axtarması, siyasal tarıx bilincinin çağdaş toplum ruhsallığında etgən olduğunun bilgisindən qaynaqlanırdı. O, tutucu toplumda çağdaş bir düşüncənin yayqınlaşması üçün, tarixsəl bağların doğallığının oluşumunu etgən görürdü. Bu nədənlə açıq gözlülüklə "Biz Şeyxin qalıtlarıyıq (varisləriyik)" deyirdi. Fras milətçiliyi özünü avropa qollayıcılarına söyküyərək, o bölgədə (oxu iranda) Farsçılığı tarixin doğal axışı olaraq göstərməyə çalışıbdır. Bununla da bilimin toplumun gənəlində yayqın olmadan, İrançılığı, Farsçılıq olaraq toplumda aşılamışdır. Pişəvəri 11 il dustaq yaşamında ,eləcə də çeşitli Fars düşüncə admalrının o aşılanmış yalançı tarıx bilinclərinin bilincində olduğundan dolayı , Azərbaycanda yaranacaq bir ulusal oluşumun geçmiş bağalarının olmasını gərəksim olaraq görürdü. (Pişəvəri bir illik hükümət dönəmində Tərbiz bilimyurdunda tarix dersi deyirmiş. ) Bu nədənlə doğru olaraq yeni oluşumun kökünü Ş. M. Xiyabanı devriminə bağladı. Bununla yeni ulusal oluşuma bir köklü tarıx qazandırdı. Pişəvəri bu işlə bir öngörülü öndər olduğunu göstərmişdir. Çün, bir yandan yeni oluşuma gərəkən tarix qanını axtarmış, bir yandan da özündən öncüə olan öncüllərinə sayğı borcunu ödəmiş olmuşdur.
1945-46. ildə Güney Azərbaycanda qurulan ulusal demokrat devlətin o dönəmdə yaranması, yeriylə çağına görə bir tarıx gərəksimiydi. Çün, ikinci acun savaşının bölgədə gündəmə gətirdiyi böyük güclərin çıxarlarınadan dolayı hakimiyət boşluğu bir fürsətidir. Azərbaycan ulusunun öncülləri bu tarixsəl fürsəti dəyərləndirərək, ulusal kimlik adaına böyük bir iş gördülər. Bu tarıxsəl dönəm dəyərləndirilməsəydi , bu gün Güney Azərbaycanda ulusal kimliyin varoluşu soru yaradardı. Bu tarixsəl dönəmə Güney Azərbaycan Türkü bir illik devlət qurmaqla ulusal adını tarixə yazdırdı. Artıq o gündən sonra Güney Azərbaycan Türkünün bəlləyinə, "Bir kərə Yüksələn bayraq, bir daha enməz." Soloqanı yazılmışdır. Bu bir illik devlətin yarnmasında içlə dış güclərin etgilərinin nə olduğu bilimsəl tarix araştırmalarının sonucundan asılı olmayaraq, ulusumuza mal edilməlidir. Çün, bu devləti yardanla yönətən beyinlər Azərbaycan Türklərinin oğullarıydı. O dönəmdə acunda olan çoxlu olumsuzluqlara baxmayaraq, böyük özveriylə Güney Azərbaycanda yaranan bu devlət , çağın toplum istəklərini qarşılayırdı. O bir ildə Güney Azərbaycan Türkü öz ulusal onuruyla yaşadı. Bir illik qıssa bir dönəmdə ulus olma sevincini yaşayan ulus, devlətin bütün istəklərini yerinə yetirməkdə özveri göstərirdi. Yasalara sayqınlıq, toplum kurallarına uymağı bir vətəndaş borcu olaraq bilirdi. Bu olumlu davranışlar o dönəmlə bağlı yazılan bütün yapıtlarda vardır. Güney Azərbaycan Türkü illər boyu Rıza şah dönəmində çəkdiyi ağrıları bu bir illik devlətin dönəmində unutmuşdur. Ən sevindiricisi, uşaqlar güclə özgə dil öyrəniminiə sürüklənmirdilər. İmgələri öyrənəndən sonra bildikləri dildə yazıb, bilimsəl yolla üz tuturdular.
O bir il ulusal devletin bütün olumlu olumsuzluqlarına baxmıyarq, Güney Azərbaycan Türkünün tarixsəl bəlləyində qururlu bir ügvən qaynağıdır. Bu qaynağı güneyin gənc quşağının coşan əsin qaynağı etmək, bizim ulusal görəvimizdir. Onun tarıxsəl, toplumsal, siyasal yazınını araşdırmaq isə, gələcəyimiz açısından böyük işdir. İllər boyu o gerçək ulusal tarıxı özgələrinin bilikli qırımcı(düşmənçi) əllərinə buraxıb, üzərinə kölgə düşüməsinə göz yummuşuq. Ancaq 30 mindən çox ölüsü, 70 mindən çox sürgünülə sonuclanan bu gerçəklik, çox uzaq olmayan Güney Azərbaycan Türkünün öyünəsi bir tarıxdir. Yaxşı olar gəncliyimizin əsin qaynağı olan bu tarıxı, çağdaşlıq yarqılarıyla qaralamayaq. Bu tarıxə kölgə düşürmək ulusal savaşımızın kökünün bağlarını baltalamaqdır. Bu nədənlə, o bir illik devlətlə bağlı sözlərin daşıldığı yerlə çağ önəmsənməlidir.
Bir önəmli konu isə, Fars siyasətçiləri çakışmışlar o devlətin ulusal qururunu Azərbaycanlıdan alsınlar. Bu nədənlə alışıq işləri olan tarix uydurmasına baş vurmuşdular. Bilindiyi kimi Güney Azərbaycnda o ulusal devlət 12 dekabr 1945. ildə qurulmuşdur. Bu bütün tarıx bəlgələrində geçərlidir. Azərbaycanlılar bu günü şənlik etməsinlər deyə devlətin yıxılmasında uyduruq olaraq o günə dəng gətirməyə çalışılmışdır (fars siyasətçiləri). Ancaq bütün tarıxı bəlgələrdə, o devlət 24 dekabr 1945.ildə işqalçı Tehran güclərinin əlilə yixlması göstərilir. Bu nədənlə 21 Azər günün Güneydə ulasal devlətin qururunu yaşamğaı yalançı siyasətçilərə qaptırmaq doğru deyildir. O qurur, o devləti yaradanların, bizim, bizdən sonra gələcək quşaqlarındır. Ulusal siyasətimizi , ulusal dəyərlər üzərində qurmaq, bizi günü gündən gücləndirər. Bu coşan qaynar bulağın gözəsini kirlətmək, ulus olma yolunda irəliliyən Güney Azərbaycan Türkünü quşqulara sürükləyərək duraklamasına nədən olar. Bu nədənlə sağduyumuzu ulusal siyasətimizin kılavuzu etməmiz gərəkir.Bunu etməsək itirəcəklərimiz sürə, itirdiklərimiz sürələrə ağırlıq edəcəkdir.
Ərsan Ərel
--
Av.Cemal Mehmethanoğlu
Azerbaycan Kültür Merkezi İzmir
http://menazerbaycanliyam.blogspot.com
http://azerbaycankulturmerkezi.blogspot.com
+90-232-4454444
+90-533-2714949
Read more!
posted by <21 Azer> |
1:09 PM
-
پيشه وري -تورکيه ايليشکيلري اوزرينه
گونتاي گنجالپ
- سون زامانلار ميللي حرکت گوجلنديکجه اسکي کوممونيستلر و سويسوزلاشميش، فارسلاشميش تورکلر تورکيه يه قارشي گئنيش تبليغات آپاريرلار. اؤزلليکله تورکيه جومهورييتي نين پيشه وري نين گؤندرديکلري نيماينده لرله گؤروشمه ديگيني، بو نيماينده لري ياخالاييب ايرانا تهويل وئرديگيني تبليغ ائديرلر. بو هاقدا گئرچک بيلگيلر ندن عيبارتدير؟
- هر کس اؤز ايدئولوژیسي نين بوجاغيندان باخير اولايلارا. تورک کيمليگيني اؤز نفسينده، ذهنينده بوتونلشديرميش بير آراشديرماجي ايکي يؤندن حاديثه يه باخماق زوروندادير:
۱. تاريخي گئرچکلري اولدوغو کيمي آنلاماغا چاليشماق.
۲. اولايلاري اورتاق تورک کيمليگي نين، تورک اولوسونون يازقيسي آچيسيندان ديرلنديرمک و يؤنلنديرمک. بو شکيلده باخديغيميزدا تورکيه ني سوچلاماق، يا دا پيشه وريني سوچلاماق کيمي بير دويغو ايله يولا چيخماياجاغيق. گئرچکلري اؤيرنه جگيک و بو ايکي مکاندا، يني تورکيه ده و آذربايجاندا تورکلوگون چيخارلاريني اله آليب، گله جک اوچون اورتاق ذهنييت اولوشدورما پلاني حاضيرلاياجاغيق. تورکيه دوشمنليگي نين ايراندا اوچ سببي وار:بای بک
۳. ۱۵۰۱-اینجي ايلده آوروپاليلارين تئکنيک و فارسلارين ايدئولوژي دستگي ايله صفوي دؤولتي نين عوثمانلي دوشمنليگي عصاسيندا قورولماسي.
۲. ۱۹۲۵-اینجي ايلده قورولان پهلوي دؤولتي نين تورک دوشمنليگيني آچيقجا دؤولت پوليتيکاسي حالينا گتيرمه سي و عئيني پوليتيکانين ايسلام اينقيلابيندان سونرا دا داعوام ائتمه سي.
۳. ايران موحيطينده کوممونيزمين تورک دوشمنليگي اساسيندا شکيللنمه سي. ايران موحيطينده هئچ بير کوممونيست تاپماق اولماز کي، ذهني نين بير يئرلرينده تورکيه يه قارشي نيفرت پلاني اولماسين. کوممونيزم چؤکسه ده، نه يازيق کي، اونون محصولو اولان ” تورکيه دوشمنليگي ” کولتورو اورتادان قالخماميشدير. اؤرنگين بيز دئينده کي ” فارس شووينيزمي ايراندا تورکلرين کيمليکلريني آشاغيلايير، ميللي هاقلاريميزي اينکار ائدير. ” درهال کوممونيستلرين باغيرتيلاري يوکسه لير کي، ياخشي بس تورکيه نييه کوردلرين حاقيني وئرمير. يعني گؤرون بونلار نه قدر خستلنميشلر و گئرچگيگؤرمه قابيلييتلريني ايتيرميشلر.
- بو سؤيله ديکلرينيز عومومي شئيلردير. کونکرئت اولاراق ۲۱ آذر اولايلاريندا تورکيه- آذربايجان ايلشکيسي نئجه اولموش؟
- کومونيزم ويروسونا ياخالانميش ذهنييتلر اؤزلريندن خيال دونياسيندا بير سورو حاديثه چيخاريرلار و بو حاديثه لره يئنه ده چؤکموش کوممونيزم ايدئولوژیسي نين منطيقيندن باخاراق يوزوم گتيريرلر. بئله ليکله ده سويوق ساواشدان سونرا مئيدانا چيخميش اولان تورکيه آذربايجان ياخينلاشماسيني انگلله مه يه چاليشيرلار. يني کاموويونو يانليش بيلگيلنديرمه يه چاليشيرلار. گويا پيشه وري آنکارا ايکي نيماينده گؤندرميش، آنکارا بو ايکي نيماينده ايله گؤروشمه ميش، تام ترسينه تئهران اوردوسو آذربايجانا گيرديکدن سونرا بو ايکي نفري ده آنکارا ايرانا گئري وئرميش. بو بيلگيلرين هئچ بير تاريخي داياناغي يوخدور. نه يازيق کي، ۲۱ آذر حاديثه سي ايله باغلي آراشديرمالاردا تورکيه نين ديش ايشلري باکانليغي نين آرشيولرينه باش وورولماميشدير. اورادا بو کونو ايله ايلگيلي نئجه بيلگيلرين اولدوغو هاقدا گئنيش بيلگيميز يوخدور. بونلارين دا هاميسي اويدوروق سؤزلردير.بای بک
- تورکيه نييه آذربايجانا يارديم ائتمه ميشدير؟
- بو سوالا جاواب وئرمک اوچون ايکينجي دونيا ساواشي گئديشينده و ساواش سونراسي دؤنمده بؤلگه ده گليشن اولايلاري اله آلماق، تورکييه- سووئت لر (شوروی) بيرليگي ايليشکيلرينه باخماق لازيمدير. ايکينجي دونيا ساواشيندا آلمانلار سووئت (شوروی) اراضيلرينده ايره ليلرکن تورکيه طرفسيز اؤلکه اولاراق بو گئديشي سسيزجه ايزله ييردي. بير چوخ وئريلر گؤسترير کي، ۱۹۴۲-اینجي ايلده ستالينقراد موهاسيره يه آلينديغيندا تورکيه ده تورکچولوک حرکتلري گوجلنمه يه باشلايير. حتّی دؤنمين باشباکاني شوکرو ساراجوغلو بو زامان مجليسده چوخ ميللي مضمونلو بير نيطق سؤيله يير و تورکيه نين ديشيندا دا تورکلرين ياشاديغينا ايشاره ائدير.
بو، او دئمک ايدي کي، ستالينقراد دوشسه ايدي، سووئت لر (شوروی) مغلوب اولسايدي، تورک اوردوسو قافقازلارا و تورکيستانا گيره بيلردي. اصلینده شوکرو ساراجوغلونون مجليسده کي بو نيطقي دولايلي شکيلده تورکيه کاموويونو بو ايش اوچون حاضيرلاماق مقصدي داشيييردي. آنجاق ستالينقراد دوشمه دي و آلمانلار دا گئريله مه يه باشلادي. ستالين تورکيه نين بو توتوموندان قيزميشدي. تورکيه سووئت لرله (شوروی) موناسيبتيني درينلشديرمک اوچون ۱۹۴۴-اونجو ايلده تورکچولري توتوقلاييب زيندانا سالدي و تورکيه کوممونيست پارتيياسي نين فعاليتي اوچون ايمکان ياراديلدي. ايکينجي دونيا ساواشيندان قاليب چيخان ستالين تورکيه ني جزالانديرماق ايسته ييردي. بو اوزدن ده ۱۹۲۱-اینجي ايلده سووئت (شوروی)لر و تورکيه آراسيندا ايمضالانان قارس سالديرمازليق آنلاشماسيني ستالين ۱۹ مارت ۱۹۴۵-ده تک تارافلي لغو ائتدي.
تام بو ايللرده زيندانا سالينميش تورکچولر سربست بوراخيلديلار و کوممونيستلر توتوقلانديلار. ناظيم حيکمت ماجراسي دا بو زامانلار اورتايا چيخار. يني تبريزده ميللي هؤکومت قورولدوغو زامان سووئت- لر (شوروی) تورکيه ني تهديد ائدير و تورکيه دن تورپاق طلب ائديردي. ستالين ايديعا ائديردي کي، قارس ائرمنيستان و ترابزون ايسه گورجوستان تورپاقلاريدير. ديگر طرفدن ده روس اوردوسو پيشه وري و محمد قاضي هؤکومتلريني دستکله ييردي. روس اوردوسونون گونئي آذربايجاندا و ايران کورديستانيندا اولماسي تورکيه ني چوخ ناراحات ائديردي، چونکو تورکيه بير طرفدن ستالي نين آچيق تهديدي ايله قارشي-قارشييا ايدي، ديگر طرفدن ده سووئت (شوروی) اوردوسو طرفيندن ايران سينيرلاري بويونجا دا موهاسيره ائديلميشدي.بای بک
او زامانکي تورکيه نين پوليتيکاسي باتي اؤلکه لري نين يارديمي ايله سووئت (شوروی) اوردوسونو گونئي آذربايجاندان چيخارماقدان عيبارت ايدي. يعني پيشه وري ايله سووئت لرين (شوروی) ايستي موناسيبتلرينه گؤره تورکيه پيشه ورييه گوونه بيلميردي. تورکيه نين باشي درده گيرميشدي و هر شئيدن اؤنجه اؤز گوونليگيني دوشونوردو. زاتن سووئت لرين (شوروی) تورکيه يه قارشي تهديد ساوورماسي نتيجه سينده آنکارا درهال ناتويا گيرمگي حدفله ميشدي. ناتونون ترکيبينده تورکيه نين کوره يه عسگر گؤندرمه سي ده بو اوزدن ايدي. قرب تورکيه ني روسييا قارشيسيندا قورودوغو اوچون، تورکيه ده بونا قارشيليق اولاراق کوره يه عسگر گيندردي. روس اوردوسونون گونئي آذربايجاندان چيخماسيني تورکيه اؤز گوونليگي آچيسيندان بؤيوک قلبه اولاراق گؤروردو و گئرچک اولان دا بو ايدي.
- سووئت (شوروی) اوردوسو کوردوستاندان و گونئي آذربايجاندان چيخديقدان سونرا پيشه وري هؤکومتي قالسايدي، تورکيه نين پوليتيکاسي دييشه بيلرديمي؟ تورکيه دن پيشه ورييه بير يارديم گه لرديمي؟
- پيشه وري تبريزده قالسايدي، بؤيوک احتيمالا گؤره تورکيه نين پوليتيکاسي دييشه بيلردي. سادجه تورکيه نين دئييل، بوتون دونيانين توتومو دييشه بيلردي. روس اوردوسونون تبريزده اولدوغو بير زاماندا تورکيه نين اولايلارا قاريشماسي بکلنه بيلمزدي. روس اوردوسو چيخديقدان سونرا تورکيه نين الي آچيلا بيلردي. يني روس اوردوسو ايراني ترک ائتديکدن سونرا تورکيه نين آذربايجان ميللي حرکتينه دستک وئرمه سي اونون خييرينه اولاردي. ان آزيندان اولايي بو شکيلده دوشونمک لازيمدير کي، روس اوردوسو بؤلگه دن اوزاقلاشديقدان سونرا تورکيه اؤز چيخارلاريني سينيرلاري نين اؤتسينده تقيب ائتمه فورصتيني ياخالاميش اولاردي.
آيريجا زينداندان سربست بوراخيلميش نيهال آتسيز کيمي تورکچولر ده تورکيه کاموويونو گونئي آذربايجانا دستک کونوسوندا آيدينلادا بيلرديلر. نئجه کي، ۱۹۹۱-اینجي ايلدن باشلاياراق گونوموزه قدر تورکيه قوزئي آذربايجانا چوخ يارديمچي اولدو. ۱۹۹۲-اینجي ايلده ائرمنيستان ناخجيوان-ا دا هوجوم ائتمک ايسترکن تورک تانکلاري سينيرا يئرلشدي و قارس آندلاشماسيني اورتايا قوياراق بو هوجومو دوردوردو. ايران ساواش اوچاقلاري قوزئي آذربايجاني تهديد ائدرکن يئنه ده تورک ساواش اوچاقلاري باکي-دا مانعورا ياپدي. بو کيمي اؤرنکلر چوخ اولموشدور. يني او زامانکي کونژؤنکتورل اورتامي بيلمه دن، سادجه فارس شووينيزمين اولوشدوردوغو تورکيه دوشمنلييگي دويغوسوندان يولا چيخاراق گئرچکلري آنلاماق اولماز. بيزيم حدفيميز ندير؟ بيزيم حدفيميز چوخ درين و قاپساييجي بير چرچيوه ده اورتاق تورک ميللي کيمليگيني اولوشدورماقدير.
گونتاي گنجالپ
۱۱/۱۲/۲۰۰۸
Read more!
posted by <21 Azer> |
12:54 PM
-
۲۱- آذر اولایلاریندا گونئي آذربايجاندا حاکيم اولان سوسيال پسيکولوژی اوزَرینه
گونتاي گنجالپ
بير اولقونو، سوسيال بير حاديثه ني آراشديرماق اوچون هر شئيدن اؤنجه توپلومون ايچينده چاغلاييب دوران عمومي احتيياجلار، ايستکلر حاققيندا بيلگيلنمک گرکمکده دير. ندن؟ چونکو اولايلارين آخيشينی ائتکيله يه جک بيرينجي ائتکن سوسيال پسيخولوژیده بارينميش اولان ائنئرژيدير. بو ائنئرژي توپلومسال ايستکلر بيچيمينده اورتايا چيخار. بو اوزدن ده ايجتيماعي حرکتلرده بيرينجي موتتفيق و بيرينجي گوج قايناغي سوسيال پسيخولوژیدیر. بو منطيقدن يولا چيخاراق ۴۶-۲۹۴۵-جي ايللرده جمعيتين ايچينده هانسي ايستک دوغرولتوسوندا مرکزلشميش اولان سوسيال پسيکولوژی کؤکنلي ائنئرژي حاققيندا بيلگيلنمک ضروريدير. بو حاقدا نئجه بيلگي الده ائتمک اولار؟ او دؤنمدن ميراث قالميش بعضي ويدئو گؤرونتولر، ادبي دَيَري اولان متنلر و او دؤنمده حرکتين فعاللارینین يازديقلاري خاطيره لر بيزه گئرچک بيلگي وئره بيلر.
۱۹۹۸- جي ايل ايدي. او زامان ائلچي بئيین باشقانليغيندا BAB ايداره هئيتي هفته ده بير دفعه توپلانيردي. بو توپلانتييا پروفسورجميل حسنلي ده قاتيليردي. او زامان جميل حسنلي بئي پیشه وری نين اليازيلاريني KGB - نين آرشيولريندن چيخارميشدي. ائلچي بئي، جميل حسنلي بئيه دئدي کي، پیشه وری نين اليازيلاريني وئرين گونتايا اوخوسون. منه ده دئدي کي، بونو اوخو و دوکتورا تئزيني بو دؤنم اوزره ياز. جميل موعلليمدن بير سوره ليگينه پیشه وری نين اليازيسي شکلينده اولان خاطيره لريني آلديم. پیشه وری خاطيره لريني عرب اليفباسيندا يازميشدي. ايلک اؤنجه پیشه وری نين خطينه ديققت ائتديم. بلکه خطين نئجه ليگي اساسيندا اونون روح حاللاري حاققيندا بيلگي الده ائده بيلرم دئيه. پیشه وری نين خطي چوخ دا ائستئتيک دئييلدي، آنجاق خوش خطي وارميش. اليمه قلم آليب پیشه وری نين باکييا يئرلشديکدن سونرا يازديغي بو اوزون خاطيره لريني اوخوماغا باشلاديم. منيم اليمده قلم اولماسا کيتاب اوخويا بيلمرم. بو منيم بير آليشقانليغيم. موطلقا اليمده قلم اولماليدير بیر متن اوخورکن، يوخسا ديققتيمي مرکزلشدیره بیلمرم. بو خاطيره لري ديققتله اوخويور و بعضي جومله لرين آلتينا خط چکيرديم.
پیشه وری نين خاطيره لريني اوخودوغوم زامان آلتيني جيزديغيم اؤنملي بير جومله ني خاطيرلاييرام: ” ميللي حؤکومت قورولدوقدان سونرا شهرلره، قصبه لره فارس ديلينده تئلقراما گؤندريرديک. آنجاق بيزه گلن جاوابلار آنا ديلينده اولوردو. بو دا سبب اولدو کي، ميللي مسئله يه داها دا اهميت وئرک.”
پیشه وری نين خاطيره لرينده يئر آلميش بو جومله يه داياناراق، او زامان جمعيتين ايچينده آنا ديلينده يازيب-اوخوماغا اولان سوسيال مئيلي آنلاماق چوخ آساندير.
آلمانييادا نازيسم ايقتيدارا گلديکدن سونرا رضا پهلوي ده نازيسم ايدئولوژیسینین حئیراني اولموش و فارس شووينيزمي نازيسمين تجروبه لريندن يارارلاناراق تورکلره قارشي گئنيش ميقياسلي ازيجي موباريزه يه باشلاميشدي. رضا شاه حتّی تورکلري آذربايجاندان بوتونو ايله ايرانين قومسال چؤللرينه کؤچورمگي ده پلانلاميشدي. ستالينين کريم تورکلرينه ياپديغي کيمي بير پلان تطبیق ائتمک ايسته ييردي. بو يولدا دؤنمين تقي اراني کيمي يئتيشکين کوممونيستلري ده رضا پهلوييه مورال وئرير و تورکلرين گله جک تهلوکه سيندن قورتولماق اوچون اونلاري آذربايجاندان باشقا يئرلره کؤچورمگي يازيردي. يعني تورکلره موناسيبتده کوممونيستلرله پهلوي رئژيمي بير جبهه ده يئر آلميشديلار.
او دؤنمين اولوسال آنلامدا سوسيال پسيخولوژیسینی آنلامانين بير يولو دا ميراث قالميش ويدئولاردير. بو ويدئولاردا ميللتين بي ريا کيمي شاعيرلرين شعرلرينه نئجه هوسله قولاق آسماسي چوخ ديقت چکيجيدير.
بوتون بونلاردان يولا چيخاراق بئله بير نتيجه يه وارماق اولار کي، او زامان تخمينن ۴.۵ ميليون اولان آذربايجان اهاليسينده ميللي ايستکلر چوخ گوجلو ايميش. داها اؤنجه کي تاريخلرده بنزرينه راست گلمه ديگيميز قدر گوجلو ايميش. ندن؟
۱. قاجار دؤنمينده تورکلره قارشي آچيق دوشمنچيليک پوليتيکاسي تطبیق ائديلميردي. تورک دوشمنچيليگي يولوندا دؤولت بودجه سيندن پارا آيريلميردي. بو اوزدن تورکلرده ده هئچ بير رئفلئکس مئيدانا گلمه دي. ستتارخان دؤنمينده بو اوزدن حرکتين ميللي آماجي اولمادي.
۲. پهلويلر ايش باشينا گلر- گلمز فارسچيليغي رسمي دؤولت ايدئولوژیسی حالينا گتيريب، ديگر ميللتلري، باشدا تورکلر اولماق اوزره بو جوغرافييادان سيلمگي پلانلاديلار. ايستر-ايستمز بونا تپکي اولاراق ميللتين ايچينده اؤز نفسيني ساوونما دويغولاري گليشدي.
۳. پیشه وری دؤنمينده ميللتين ايچينده چاغلايان ميللي ايستکلر پهلوي فاشيزمینه قارشي تپکي اولاراق فورمالاشميشدي. آنجاق بو تپکيلر ان چوخ دويغو پلانيندا ايدي، دوشونجه و سياسي فلسفه پلانينا داشينا بيلمه ميشدي. چونکو بونا پهلوي فاشيزمي ايمکان وئرمه ميشدي.
۴. دويغو پلانيندا چاغلايان بو اولوسال ائنئرژي نين دوشونجه و تفککور پلاني آخساق اولدوغو اوچون ۲۱ آذر اولايلاريندا لازيمي سَوييه ده سياسي کادرلار يئتيشمه دي.
۵. ميللي حؤکومتين باشچيلاري نين اؤلکه ني صاحيبسيز بوراخيب سووئتلره گئتمه لريندن سونرا مينلرجه ساوونماسيز اينسان اؤلدورولدو. حتّی کيمين ائويندن بير يارپاق تورکجه يازي تاپسايديلار، بوتون عايله ني قتل ائديرديلر. ندن بئله داورانيلدي؟ چونکو سوسيال پسيخولوژیمیزده بيللورلاشميش اولان ميللي دويغولاري بو شکيلده بوغماق، محو ائتمک ايسته ييرديلر.
۶. بو گون تورکچولوک بير اينانج حالينا گلمکده دير. بو اولوشوم ايچينده ۱۹۴۶-جي ايلده قتل ائديلن قادينلاريميزين، بلکده کي ياورولاريميزين، گنجلريميزين ناله لري، فريادلاري وار. بونون اينتيقامي فارس شووينيزميندن آلينماليدير.
۷. فارس شووينيزمي بوتون بو جينايتلرين سببکاريدير، آنجاق حرکته اؤندرليک ائدن اينسانلارين دا مسئولييتسيزليکلري، خطالي داورانيشلاري، دار گونده خالقي بوراخيب گئتمه لري اونودولماماليدير. اونودولانلار يئنه ده تکرار اولا بيلر. بو کاراکتئرلره هئچ بير زامان گووه نيلمه مه ليدير. آذربايجان ميللي حرکتي بوشونا بابک خوررمديني قورتولوش اؤندرليگي نين رمزي کيمي آلقيلاماميشدير. قورتولوش حرکتي نين اؤندرلري يئري گلديگينده بابک خوررمدين کيمي اؤلوملریله اؤز تاریخلريني و اولوسلارینی قورتارماليدير.
گؤنتاي گنجالپ
۲۰۰۸
Read more!
posted by <21 Azer> |
12:53 PM
ييرمي بير آذر بايرامي قوتلو اولسون! يوردسئوه نله رده ن ايكي كارت پوستال
Read more!
posted by <21 Azer> |
10:24 AM
-
21 آذر حركاتي و سید جعفر پيشه وري
يازان: موگه چتین قایا
كوچوره ن: آيتان تبريزلي (آذراوغلو)
www.aytan-tabrizli.blogfa.com
aytan_tabrizli@yahoo.com
http://aytan-tabrizli.blogfa.com/post-382.aspx
فارس ایشغال‌چی‌لاری ساريندان[1] تجاووزه اوغرایان[2] عزیز تورک یوردو گونئي آذربايجانین یاخین سیاسی تاریخینده اونودا بیلمه يیجی بؤیوک لیدئرلرین‌دن بیری اولان سید جعفر پيشه وري نين میللی موباریزه ایچینده کی دارتيشيلماز اؤنمي ني قیساجا آنلاتمايا چالیشا‌راق اونو آنمايا[3] و آنلاماغا چالیشاجاغیق.
20-جي عصر گونئي آذربایجان سیاسی تاریخینه ایکینجی بؤیوک دامغانی ووراراق گونئي آذربایجان تورک‌لرینی 1 ایللیک آزادلیغا قوووش‌دوران بو اولو شخصیت هر شئی‌دن اول بوتون تورک دونیاسینین افسانه لیدئرلرین‌دن‌دیر. باغرین‌دان میللی قهرمان چیخارمادا بنزرسیز اولان تورک میللتی نه قدر قهرمان‌لاری ، نه قدر كيمسه لري ایله دونیا تاریخینه يؤن[4] وئرمیشدیر.
سید جعفر پيشه وري ؛ 26 آگوست 1893 تاریخینده گونئي آذربايجانین خلخال شهرین‌دکی زئیوه محله‌سینده دوغولموش‌دور. فارس تجاووزچولری‌نین آغلا سیغماز اینسان‌لیق باسقي لاريندان و یاغمالاما‌لارین‌دان چتين ليگه دوشن عائله‌سی آذربايجانین قوزئي نه کؤچ ائتمک زوروندا قالمیشدیر. گونئي آذربایجان تورک‌لری‌نین اوز-اوزه قالدیغی فارس هوجوم‌لاری هر ایستیقامتیله آراشدیریلماسی لازیم اولان شدت حادثه‌لرین‌دن‌دیر. كؤچ ائتمک زوروندا قالدیق‌لاری قوزئي آذربایجاندا دا تام دینج‌لیگی توتا بیلمه‌ین پيشه وري ، اوشاق یاش‌لاردا عائله‌سی‌نین دولانیشیغینا ایشتیراک ائتمک اوچون ایشه باشلادی. دوغولدوغو تورپاق‌لاردان چیخاریلمانین آغری‌سینی روحوندا یاشایان پيشه وري ، سورگون حیاتینین ائتكي سي ايله گوج‌لنن و کؤک له شن میللی فیکیرلرینی هر شرطده ایفاده ائتمیش و میللیتی اوغروندا موباریزه وئرمیشدیر. هر تورک کیمی ایچینده گون ایشیغینا چیخا‌راق گليشمه يي[5] و ائتمه‌یه تؤکولمه یی گؤزله‌ین میللیت‌چی‌لیغی سرعتله جوجرمیش و گوج‌لنه‌ره ک حرکته تؤکولموش‌دور..
بیر ياندان چالیشیب بیر ياندان اوخویان عزيم لي تورک پيشه وري ، میللی حاقلاری اوغروندا چالیشماق‌دان بیر آن بئله گئری دایانمامیش ، میللی موباریزه ایچینده آکتیو وظیفه‌لر گؤتورموش‌دور.
گونئي آذربایجان تورک ديره نيشي نين اونودولماز و یادسیناماز ایلک هوجومو ، قاباقجیل حرکتی اولان 1905 ستارخان حرکتینده آکتیو اولاراق سوروملولوق[6] ساحه ده، وظیفه ایجرا ائدن پيشه وري ؛ 1934-جو ایلده هر کسین معلومو اولان شخص‌لردن رضا پهلوي طرفیندن حبس اولونماسینا قدر چوخ اؤنملي میللی ایشلرده تانينميش دير. تورک دوشمن‌لیگی ایله تاریخه دامغا وورموش ، اينگیلیس‌لرله امکداش‌لیق ائدن فارس اصل‌لی (آناسی و آروادی گونئي آذربایجان تورکودور) رضا پهلوي ، پيشه وري یه موختلیف ظلم‌لرین تطبیق اولونماسیندا باش رول اوینامیش ، اونا تام اولاراق 11 ایل حبس‌خانادا اذیت چکدیرمیش‌دیر. دیلده دئييلن چوخ راحات 11 ایل حبس‌لیق. .گئنچلیغی فارس دوستاقلاريندا کئچن پيشه وري ادعاسین‌دان دؤنمه ين و ایچریده چؤلده یالنیز میللی موستقیل‌لیگی اوچون موباریزه ائتمیش‌دیر.
تورک دوشمنی بیر-بیرین‌دن قاللاش[7] سیاسی ایجادلارین اورتایا یاییلدیغی دؤورلرده تورک میللی حاقلارینی و تورک‌چولوغو قیشقیران پيشه وري ؛ بیر طرفدن فاشیزم ایله ، آيري ياندان كمونيسم ایله ده دؤیوش وئرمیشدیر. بعضی شعورو بولانیق و مقصدلری تورک‌لویه دوشمن‌لیک اولان‌لارجا 'سوسیالیست اولاراق اتهام ائدیلن پيشه وري یه بؤیوک بیر حاق‌سیزلیق ائدیلمکده‌دیر. اگر او سوسیالیست اولسایدی "ميللي حوکومت دئییل" سوسیالیست حوکومت قوراردی. ايشلری ایله اؤزونو تورک دونیاسینا اثبات ائتمیش و تقدیر قازانمیش پيشه وري کیمی بیر تورک میللیت‌چی‌سینه سوسیالیست دامغاسی وورولا‌راق تحقیر ائدیلمه‌یه چالیشیلماسی ، تورک دوشمن‌لیگی‌نین دیل‌دن قلمه آخماسین‌دان باشقا بیر شئی اولا بیلمز. اسیر تورکلرین تورکچولوق ائتمه‌سی اؤز قارداش‌لاری طرفیندن بئله حرام اولاراق گؤرولور و بير زامان لار سوسیالیست ، بير زامان لار رادیکال ايسلام‌چی اولاراق وصف ائدیلیرسه ده ، ایچینده اولدوغوموز دورومون دهشت‌لی‌لیگی اورتادا‌دیر. او هر واخت تورک‌دن و تورکلوکدن یانا اولاراق چيزگي سي ني[8] تعیین ائتمیش ، قاتقی‌سیز بیر تورک‌چو اولاراق تورک دونیاسینین ایشیق كيمسه لريندن اولموشدور. دوشمن‌لری بونو قبول ائتمه‌سه ده او تورک دونیاسیندا ایز بوراخمیش بیر فیکیر و حرکت آدامی‌دیر.
پيشه وري‌نین ان بؤیوک اويغولامالاريندان[9] اولان هئچ شوبهه‌سیز 1 ایل قدر سورن میللی حکومت دؤورودور. 21 آذر حرکتی اولاراق تورک سیاسی حیاتینا کئچن میللی حکومت دؤوره‌سی چوخ ايضطيرابلي اولموش ، مین‌لرله گونئي آذربایجانلی تورک میللیت‌چی‌سی حبس اولونموش ، فارس محکمه‌لرین طرفیندن چیخاریلان فتوا‌لارلا ایران تورک‌لرین‌دن میللی حاقلاری اوچون حاکمیت له ووروشان‌لارین ناموس‌لاری ، مال‌لاری ، جان‌لاری بیزه حالال دير دئییلمیش‌دیر. بئله‌لیک له دینی قوتسال ليغا قازانان فارس تجاووزچولری گونئي آذربایجان تورک‌لری‌نین جانینا ، مالینا ، ناموسونا هوجوم ائتمکدن گئری دایانمامیش ، بونو دینی بیر امر کیمی یئرینه یئتیرمیش‌لر.
میللی حکومتین مین بیر چتین‌لیکله ، آخان نوو[10] کیمی تورک قانییلا قورولماسینین آردین‌دان اؤز يئرينده باغلانیلماسی و قان‌لی تورک قیرغینی ایله سونلاندیریلماسی ، فارس حاکمیتین‌دن سوروشولماسی لازیم اولان حساب‌لاردان‌دیر.
1 ایل کیمی قیسا بیر زامان سونوندا گونئي آذربایجان تورک‌لری‌نین باش‌لارین‌دان یاغان بومبا‌لارلا ، آرد-آردا گلن حبس‌لر ، دوستاق لارلا ، دار آغاج‌لاریندا یئللن‌دیریلن تورک بدنلریله بئیین‌لردن سیلینمه‌یه چالیشیلان تورک باغيمسيز حرکتی ، ایشغال‌چی فارس حاکمیتی‌نین 1944 اؤنجه كي و 1944 سونراسین‌داکی قان‌لی تورک قیرغین‌لارین‌دان اولاراق تاریخه کئچمیش‌دیر.
میللی حوکومتین داغیلماسینین آردین‌دان فارس اوردوسو طرفیندن تورک دیلی ايله یازیلمیش بوتون اثرلر ، نشریات‌لار توپلانمیش و یاندیریلمیش‌دیر. جان‌لارینی ایتیرن گونئي آذربایجان تورکلری مدنیت تجروبه‌لرینی ده ایتیرمیش‌لر ایدی. گونئي آذربايجانین مشهور میللی شاعرلرین‌دن صمد ووروغون، یاندیریلان مدنیت تجروبه‌لری‌نین آنيسينا[11] پاريس ده 1952-جی ایلده "يانديريلان كیتابلار " آدلی اثرینی دونیا باریش قورولتاییندا ایران فارس حاکمیتینه اعتراض اولاراق تقدیم ائتمیش‌دیر. فارس حاکمیتی تورکلرین جانینا قصد ائتمکله قالمامیش ، آدلارینی و دهیرلرینی یوخ ائتمک اوچون یازی‌لی یازی‌سیز اثرلرینه ، تجروبه‌لرینه ده گؤز تیکمیش‌دیر. ایران فارس حاکمیتی‌نین سوی قیریم‌چی‌لیغینین یانینا كولتور[12] قيريم چيليغي ده کئچمه‌لی ، گونئي آذربایجان تورک‌لوغونون یاشادیغی آغری‌لار اونودولماما‌لی‌دیر.
میللی حکومت دؤورون‌دکی ایلک هوجوم تورک دیلی‌نین رسمیئته قوووشدورولماسی ، تورک دیلی ایله یازیب اوخومانین حاکم قیلینماسی ایدی. بو هر شئ ایله تورک میللی بیرلیگینه قوووشمانین و باغيمسيزليغين گره كي ایدی. تورک دیلی ایله اؤرنیم وئرن مکتب‌لرین قورولماسی ، یوکسک مکتب‌لرین آچیلماسی چوخ اؤنملي آتیلیم‌لار ایدی[13]. دیل ميلتين كيمليگي اولاراق تعیین ائدیجی‌دیر. دیل اینسان‌لارین معنوی وطنی‌دیر. 1944-جو ایلده قورولان گونئي آذربایجان تورک رئسپوبلیکاسي بئله‌لیکله نه قدر وئريملي[14] و تورک‌چو آتیلام‌لار ائدجیینی گؤسترمیشدی. قاچار تورک دؤولتینی 1925-جی ایلده ییخا‌راق ايران تورک‌لرینی آزلیق حالینا گتیرن فارسلار ، ایشغال ائتدیک‌لری تورکلرین تورپاق‌لاری اوزرینده قورولان گونئي آذربایجان تورک‌لری‌نین باغيمسيزليغيني ییخماق اوچون ائتمدیک‌لری ظولمو بوراخمادی‌لار. بوتون دونیانین تانیشی و قبول ائتدیگی گونئي آذربایجان تورک رئسپوبلیکاسینی ییخماق‌دان چکینمه‌ین فارس حاکمیتی ، دونیا قارشیسیندا فاشیزان‌لیغینی[15] و تورک دوشمن‌لیگینی اثبات ائتمیش اولاراق هله ده حؤکم سورمکده‌دیر.
ايران آدلی اؤلکه‌ده 35 میلیون‌دان چوخ تورکون آدی آنيلماز كن[16] اونلارین اوزرینده دالغا‌لانان فارس بایراغی ظولمون و ایشغالچیلیغین گؤرونر تیمثا‌لی اولاراق یئللنیلمکده‌دیر.
گونش تورک‌دن یانا البته دوغولا‌جاق !
21/9/1387
--------------------------------------------------------------------------------
[1] طرفيندن
[2] معروض قالان
[3] خاطيرلاماغا
[4] جهت
[5] اینکیشافی
[6] مسئوليت
[7] حقه باز
[8] خطّيني
[9] تطبیق‌لرین‌دن
[10] نوودان، سو يولو
[11] خاطره‌سینه
[12] مدنیت
[13] آدديم لا ايدي
[14] محصولدار
[15] فاشيست ليغيني
[16] خاطیرلانمازکن
Read more!
posted by <21 Azer> |
9:27 AM
Wednesday, December 10, 2008
پیشه وری نین داورانیشلاری اوزَرینه تنقیدی باخیش
گونتای گنجالپ
- پیشه وری نین یئری اولوسال تاریخیمیزده، اولوسال دوشونجه میزده هاردادیر؟
- پیشه وری نین دوشونجه چیزگیسی حاققیندا بیلگیلنمک چوخ اؤنملیدیر. یعنی بیر فردی تانییا بیلمه میز اوچون اونون دوشونجه سی نین اولوشما و اولقونلاشما (یئتیشمه) سورجینی اؤیرنمه لی ییک. حیاتی بویونجا اؤزومسه دیگی دوشونجه لرین مضمونونو و قایناقلارینی بیلمکله اؤنملی بیلگیلر الده ائده بیلریک. چونکو بیر حرکتی یؤنلندیرن او حرکتین اؤنجولری نین (قاباقجللارینین) فیکیرلریدیر. بو آچیدان (زاویه دن) باخیلدیغیندا پیشه وری نین سیاسی دونیاگؤروشونو بیلمک گرکمکده دیر. پیشه وری نین یئرینی ده بو شکیلده تثبیت ائده بیلریک.
- یعنی پیشه وری نین داها اؤنجه کی دونیاگؤروشو 1945-46-جی ایللر اولایینی تاثیرلندیرمیشمی؟
- پیشه وری " میللی حؤکومت"ین باشینا کئچمه دن اؤنجه بیر کوممونیست، بیر لئنینیست ایدی. بو یولدا اوزون زاماندا زینداندا قالمیشدی. پیشه وری نین دوشونجه چیزگیسینی ایزله دیگیمیزده، اونون باخیشیندا بعضی جوزیی دَییشیکلیکلرین اورتایا چیخدیغینا تانیق اولوروق. لاکین کؤکدن بیر دَییشیکلیک اولمامیشدیر. پیشه وری فیکرن و حیسسن اؤز کوممونیست کئچمیشی ایله حسابلاشمامیشدی. او کوممونیست کئچمیش کی، اورادا تورک کیملیگینه دایما ایکراهلا باخیلمیشدی. کوممونیزم ایرانا گیردیگی گوندن اعتیبارن تورک کیملیگینه قارشی توتوم سرگیله میشدیر. بلکه بو سببدن اولسا گرک کی، پیشه وری نین سؤزلری نین، یازیلاری نین ایچینده هئچ بیر زامان " تورک" سؤزونه راستلانمیریق. سووئتلرده موساواتچی کیملییه قارشی ستالین طرفیندن اورتایا قویولموش آذربایجانچیلیق چوخ ضعیف شکیلده پیشه وری نین نیطقلرینده گؤرونمکده دیر. 21 آذرده کی شوعارلاری، مئیدانلاردا سؤیله نن شعرلری اینجله دیگیمیزده بو حرکتین صینفی یؤنونون میللی یؤندن داها آرتیق اولدوغونو گؤروروک. بو شعرلرده فئودالیزم لعنتله نیر.
- فئودالیزمین لعنتلنمه سی نین میللی مسئله ایله بیر ایلگیسی یوخمو؟
- فئودالیزم بیر تاریخی سورجدیر. فئودالیزمی اورتادان قالدیرماق میللی حرکتین آماجی اولمامالی ایدی، چونکو بونو باشارا بیلمزدی. فئودالیزمی اورتادان قالدیرما تاریخین وظیفه سیدیر. یعنی تاریخی ایره لیله ییش سورجینده بورژوازی مئیدانا چیخدیغیندا فئودالیزم اؤز-اؤزونه تاریخ صحنه سیندن گئری چکیلر. فئودالین مالینی آلیب یوخسوللارا پایلاماق نتیجه سینده آذربایجاندا گوج صاحیبی اولان فئوداللار تئهران رئژیمینی اؤزله مه یه باشلادیلار. میللی حرکت او زامان فئوداللارلا دوست اولماسایدی دا ان آزیندان اؤزونو دوشمن کیمی ده گؤسترمه مه لی، نئیترال داورانمالی ایدی. بلکه ده گوجلندیکدن، آذربایجاندا ایستیقرار برقرار ائتدیکدن 10-15 ایل سونرا فئودالیزمه قارشی اینقیلابی شکیلده دئییل، باشقا نؤوع ساواش آچماق مومکون اولاردی. یعنی آذربایجانا قارشی اولان خاریجی تهدیدلر، اؤزللیکله تئهران تهدیدی اورتادان قالخدیقدان سونرا دؤولت پلانلاماسی اساسیندا اؤلکه ده صنایئعلشمه گئدر و میللی بورژوازی یاراناردی. فئودالیزمی بو شکیلده تاریخه گؤممک اولاردی، 4-5 فئودالین مالینی، تورپاغینی آلیب رعیتلر آراسیندا پایلاماقلا فئودالیزم اورتادان قالخماز. فئودالیزم بیر ایقتیصادی سیستئم اولاراق تاریما (کشاورزییه) باغلیلیقدیر. تاریم ایقتیصادی سیستئمی نین یئرینی صنایئعلشمه آلدیغیندا فئودالیزم ده اؤز کولتورو ایله تاریخده قالار. یوخسا فئوداللارین یئرلرینی رعیتلر آراسیندا پایلاماقلا فئودالیزمین کولتورو اورتادان قالخماز.
- میللی حؤکومتین فئوداللارا قارشی داورانیشی دوغرو اولمامایشدیر دئییرسینیز؟
- هر هانسی بیر ایش ائدیله جکسه، اونون زامانلاماسینا چوخ دیقت ائتمک لازیمدیر. اؤنجه دؤولت قورولمالی، اؤزونو ساووناجاق گوجو اولمالی، سونرا دوشمن و دوست تانیملاری گلیشمه لیدیر. او زامانکی ان چوخ دا شعر اولاراق یازیلان ادبییاتی اوخویاندا گؤروروک کی، میللی مسئله یه چوخ دا اؤنم وئریلمیر، داها چوخ صینفی موباریزه یه اؤنم وئریلیر. سادجه بو صینفی موباریزه نین مکانی آذربایجان اولاراق گؤستریلیر. آذربایجان دوشمنه قارشی موباریزه نین سنگری کیمی گؤستریلیر. هانسی دوشمنه؟ فئوداللارا قارشی! یعنی او زامان فارس شووینیزمی نین تورکلره قارشی هر جور سالدیریسینا، ایدئولوژیک حمله سینه رغمن بیر تک یئرده " فارس شووینیزمی" ایفاده سی تلففوظ ائدیلمیر. فئودالیزمه قارشی موباریزه نی ده سووئتلر کؤروکله ییردی. سووئتلر و سووئت یانلیسی اولان پیشه وری تورک میللی کیملیگی نین اورتایا چیخماسیندان یانا دئییلدیلر. چونکو تورک کیملیگی اورتایا چیخدیغیندا سووئت مکانینداکی تورکلری ده تاثیرلندیره بیلردی. بونا نه سووئتلر ایذن وئرردی، نه ده پیشه وری بونو ایستردی. پیشه وری نین ان ضعیف جهتی ده فیکیر باخیمیندان بو ایدی. بو ضعیف جهتینی اورتادان قالدیرماق اوچون مخفی شکیلده ده اولسا اؤز کوممونیست کئچمیشی ایله حسابلاشمالی و روسلارا بو قدر گوونمه مه لی ایدی. بیر لیدئرین گووَن یئری میللی ایراده اولمالیدیر، باشقا بیر اؤلکه نین سیاسی فلسفه سی دئییل.
- بونو بیر آز داها آچارمیسینیز؟
- پیشه وری ایرانی کیملیکدن، یعنی فارسچیلیغی تمثیل ائدن ایرانی کیملیکدن ذهنی باخیمدان تام اولاراق آیریلمامیشدی. اونون تبریزده سؤیله دیگی مشهور بیر نیطقی وار. دئییر کی: " آذربایجان گنجلیگی بوتون ایران گنجلیگینه نمونه اولاجاق. " آداما سورمازلارمی کی، سنین ایران گنجلیگی ایله نه ایشین وار؟ سورمازلارمی کی، سن آذربایجان کیملیگی اینشاء ائتمک ایسته ییرسنسه ندن آذربایجان گنجلیگی نین میللی ائنئرژیسینی و دیقتینی ایرانا نمونه اولماغا گؤستریرسن؟ بوتون بو سؤیله ملرین (گفتمانلارین) هامیسی دونیانی بوروین سووئتیزاسیون سؤیله ملریندن باشقا بیر شئی اولمامیشدیر. او زامان آذربایجان اهالیسی نین سایینی 4.5 میلیون اولاراق قئید ائدیرلر. یعنی بو آز میقداردا اولان توپلومون قورتولوشچو سؤیله ملری وطن محورلی اولمالی ایدی. ایندی ده او شکیلده. بو گون ده تورک گنجییگی نین تاریخی میسسیونو اؤز میللی کیملیگینی، میللی دیلینی، میللی جوغرافییاسینی، میللی اوردوسونو، میللی بیلینجینی اینشاء ائتمکدن عیبارتدیر. تاریخده کی سؤیلم (söyləm- گفتمان) یانیلقیسی ایچینه گیرمه میز بیزه چوخ باها باشا گلمیشدیر.
- او زامان فرقلی سؤیلم گلیشدیرمک مومکونمو ایدی؟ هم زامانین اؤزونده بیزیم منافعییمیز آچیسیندان بعضی عکسیکلیکلری وار ایدی، هم ده او زامان دونیانین بؤیوک گوجلری آذربایجاندا بوینوز- بوینوزا گلمیشدیلر.
- اؤنملی بیر شخصییت زامانین ایچینده اولماز، زامانین اوستونده اولار، زاماندان یوکسک اولانلاری دوشونر. ذاتن زاماندان یوکسَیه چیخا بیلمه مک، مثلن حتّی 10 ایل سونراکی گله جگی گؤره بیلمه مک حسابینا میللی موباریزه صینفی موباریزه یه ائندیریلمیشدی. یعنی سؤزده میللی دئییلیردی، آنجاق داورانیش اولاراق صینفی موباریزه ایدی. آیریجا، او زامان مؤوجود اولان ان بؤیوک خطالاردان بیری ده بؤیوک دؤولتلرله موناسیبتده آلتئرناتیوسیز بیر پولیتیکانین ایزلنمه سی ایدی. یالنیز روسلارا گووه نیلمیشدیر. غرب دؤولتلری پیشه وری نین کئچمیشیندن دولایی اونا گووَنه بیلمزدیلر، چونکو او زامان ایکینجی دونیا ساواشیندان غالیب چیخمیش و یا غالیب چیخدیغی تبلیغ ائدیلن سووئتلر، غربی تهدید ائدیردی. سووئتیزم ایدئولوژیسینه قاپیلمیش شخصلره، اؤزللیکله ایران و آذربایجان کونوسوندا غرب اؤلکه لری گوونمیردی. اونلارلا طرف موقابیل اولماق ایسته میردیلر. پیشه وری کئچمیشی ایله حسابلاشمیش اولسایدی، بو گووه نی یارادا بیلردی. پیشه وری تک آلتئرناتیولی داورانماق یئرینه بیر نئچه آلتئرناتیو گلیشدیره بیلسه یدی، بیز مغلوب اولمازدیق. پیشه وری بیر شکیلده غربه ایثبات ائتمه لی ایدی کی، آذربایجان سووئتلرین اوسسو (üss- پایگاه) اولماق فیکرینده دئییلدیر.
- آنجاق پیشه وری نین بو شکیلده داورانماسینا سووئتلر ایذن وئرمزدی. چونکو او زامان سووئت اوردوسو تبریزده و آذربایجانین دَییشیک یئرلرینده ایدی.
- سووئتلرین بونا ایذن وئریب- وئرمه مه سی باشقا کونودور. سؤز کونوسو پیشه وری نین ذهنییتینده بو شکیلده بیر پلانین اولوب-اولماماسیدیر. پیشه وری نین داورانیشلاری و یازیلاری بئله بیر پلانین اولمادیغنی گؤستریر. یعنی پیشه وری ایسته سه ایدی اؤز نیماینده لرینی گیزلین شکیلده ده اولسا غرب سفیرلیکلری و نیماینده لری ایله ایله گؤروشدوره بیلردی. منجه هر حالدا غرب اؤلکه لری ده بو گؤروشه حاضیر اولاردیلار. بئله بیر گیریشیملرین اولمادیغی گؤرونور. بئله بیر پلان اولسایدی آذربایجان مصئله سی استالینین اینحیصاریندان چیخیب باشقا بؤیوک دؤولتلری ده ماراقلاندیرا بیلردی. یعنی آنلاشیلان بودور کی، دونیایا حاکیم اولان او گونکو شرطلر ایچینده آذربایجان مسئله سی یاخشی اورتایا چیخمیشدی، آنجاق یاخشی داوام ائده بیلمه دی. داوام ائتدیرجک کادرلار یوخ ایدی.
- پیشه وری سووئتلره گئتمه سه ایدی، تبریزده قالیب ساواشسا ایدی، آذربایجان میللی مسئله سی نین عاقیبتی فرقلی اولا بیلردیمی؟
- پیشه وری تبریزده قالسایدی هئچ ساواش دا اولمایاجاقدی بلکه. یعنی تئهران اؤزو هامیدان اؤنجه آذربایجانین حاقلارینی تانییاجاقدی.
- بونون اوچون یئترلی تاریخی بیر دلیل وارمی؟
- دوکتور جاواد هئیتین فیروز هئیت آدیندا بیر قارداشی وار. فیروز هئیت آمئریکادا " رئفورم " آدیندا بیر درگی چیخاریردی. بو درگیده 1946-جی ایلده تئهراندان تبریزه یوللانان اوردونون باشیندا دوران سرهنگ فولادوندین خاطیره لری یاییلدی. فولادون یازیر: " بیز فدایلرین ایمانیندان چوخ قورخوردوق. تبریزه گئدرکن زنگاندا اوردو اوتوراق سالمیشدی. گئجه یاریسی عسگرلرین بیری نین توفنگیندن تصادوفن بیر گولله آچیلدی. ائله بیلدیک فدایلر هوجوما کئچمیش. عسگرلریمیز قورخولاریندان پرن- پرن داغیلدیلار." و رئفورم درگیسی نین ایکینجی ساییسیندا یئنه ده سرهنگ فولادوند داوام ائدیر: " اگر آذربایجانی ساووناجاق 500 فدایی اولسایدی، بیزیم اینتیحاردان باشقا چاره میز یوخ ایدی. بوتون فدایلرین سیلاحلارینی آلمیشدیلار. بیز ده چوخ راحات شکیلده آذربایجان گیردیک." بیلیرسینیز کی، تئهراندان گلن بو اوردو آذربایجاندا بؤیوک قتللر تؤرتدی. بو اوردونون قارشیسیندا او زامان تبریزین باش موللاسی اولان شریعتمداری قوربان کسدی. یعنی شهرین باش موللالاری دا سووئتیزمین دین دوشمنلیگیندن قورخویا دوشموشدولر. بو موللالارلا دا گیزلین و یا آچیق شکیلده موناسیبت قورولمامیش، اونلارا دَیَر وئریب میللی جبهه یه چکمه میشدیلر. بؤیوک داورانیش و بیلگی عکسیکلیگی نین اورتادا اولدوغونا تانیق اولوروق. بونون سببی او ایدی کی، روسلارین آرخادان ضربه ووراجاقلارینا اینانمیردیلار. میللی ایراده یه گوون نه دئمکدیر؟ یعنی میللتین ایچینده اولان بوتون صینیفلرین و دینی قروپلارین حیمایه سینی جلب ائله مک. آتاتورک میللی قورتولوش ساواشینا باشلارکن، دیندارلاری دا اؤز یانینا آلدی. اؤلکه نی قورتاردیقدان و دؤولتی قوردوقدان سونرا گیزلین پلانینی، یعنی سئکولار دؤولت قورما پلانینی آچیقلادی. یعنی بوتون تهدیدلرین اورتادان قالخدیغی بیر دؤنمدن سونرا. پیشه وری بونو دوشونمه لی ایدی کی، روسلار اونو زورلا تبریزدن آییرا بیلرلر. بونو دوشونمه میش دئمک. دوشونسه ایدی، روسلارین احاطه سیندن چیخماق اوچون بیر یول تاپاردی. بیر یول تاپیب و قورتولوش ساواشینا باشلامالی ایدی. یعنی هم روسلارا، هم فارسلارا قارشی خالقی سفربر ائتمه لی ایدی. بئله بیر گیریشیمده بولونسایدی، دونیانین دیقتینی جلب ائدر و آذربایجان حقیقتی نین روس اینحیصاریندا اولمادیغینی دونیایا گؤسترردی. فدایلرده اولان بو ایمان نتیجه سینده نه تئهران آذربایجانا سالدیرا بیلردی، نه ده روسلار موداخیله ائده بیلردی. چونکو سووئتلر آمئریکانین آتوم بومباسی تهدیدیندن قورخموش، ایراندان قیسا سوره ده چیخماغی بوینونا آلمیشدی. تام بو سیرادا چوخ جسارتلی و شرفلی بیر موباریزه نی باشلاتمانین زامانی ایدی. آذربایجاندا مینلرجه اینسانین اؤلدویونو بیلیریک. بو اینسانلار ساوونماسیز قالمیشدیلار. بونلار ساواش مئیدانیندا اؤلسَیدیلر باشقا تاریخ یاراناردی. ساواش مئیدانیندا اؤلسَیدیلر اونلارین قانی یوردلارینین قورتولوشونون ضامینی اولاردی. آنجاق کیمین رهبرلیگینده ساواشمالییدیلار؟ حؤکومتین باشچیسی یا اؤزو گئتمیش، یا دا روسلار آپارمیشدیلار باکییا؟ مملکتین سنه احتییاجی اولدوغو بیر زاماندا سنین باکیدا نه ایشین وار؟ بئله شئی اولورمو؟ اگر بئله اولاجاقدیسا او زامان اووَلدن بو ماجرایا گیرمه مه لی ایدین.
- پیشه وری ایله او زامانکی کوردوستان حؤکومتی آراسینداکی موناسیبتلری نئجه دَیَرلندیریرسینیز؟
- او زامان پیشه وری 25 ایل اؤنجه نریمانووون باکیداکی داورانیشینی تبریزده تکرارلامیشدی. یعنی نریمانوو زنگزورو ائرمنیلره باغیشلادی، پیشه وری ده ساوجیبولاغی کوردلره باغیشلادی. ساوجیبولاق آذربایجانین تام اورتاسی و تورک یوردودور. ائله شئیمی اولور؟ کوردلر حؤکومت قورورلارسا گئتسینلر ان بؤیوک شهرلری اولان سنندجی اؤزلرینه باشکند ائله سینلر.
- گئرچکدن او زامان پیشه وری نین ساوجیبولاغین کوردوستانین باشکندی اولماسینی اؤنله یه جک گوجو وارمی ایدی؟
- وار ایدی. پیشه وری تکلیف ائتسیدی کی، باشکندینیزی سنندج اولاراق سئچین، اونلار دا بونا تسلیم اولاردیلار. چونکو او زامان کوردلر ده آذربایجانلا قارشی- قارشییا گلمک ایستمیردیلر. اونلار دا گوجسوز ایدیلر. هله پیشه وری نین گوجو وار ایدی یا یوخ، بو باشقا مسئله دیر. ان آزیندان پیشه وری نین بئله بیر آچیقلاماسی اولمالی ایدی. او آچیقلاما بو گون و گله جکده بیزیم الیمیزده رسمی سند اولاردی. شخصیتلر گله جک حاققیندا دا دوشونمک زوروندادیرلار. بورادا بیر شئیه تانیق اولورق کی، اؤز ایدئولوژی کئچمیشلری ایله حسابلاشیب آیریلمایان نریمانوو و پیشه وری یوردلارینا یارارلی اولا بیلمه دیلر.
- سیز بورادا سانکی یالنیز پیشه ورینی سوچلو اولاراق گؤرورسونوز! سانکی فارسلار یوردوموزا هوجوم ائتمه میشلر!
- بو حاقدا چوخ آراشدیرمالار آپاریلیب. فارسلارین نه قدر تورک قانی آخیتدیغینی هامی بیلیر. آنجاق ندن بیز ساوونماسیز قالدیق؟ بوندان بیر عیبرت درسی آلمالیییق یا یوخ؟ پیشه وری نین دار گونده تبریزده اولماماسی روح دوشگونلوگو یاراتدی. میللت باشسیز قالدی. فدایلر سیلاحسیزلاندیلار. دیره نیش و ساواش روحو قیریلدی. ایندی بو حادیثه یه گؤره گئدیب داغداکی چوبانی سورقولایا بیلمریک البتته کی. بو حرکتده اؤنه چیخمیش اینسانلار تاریخی مسئولییت داشیییرلار.
- آنجاق او زامان بؤیوک ایشلر گؤرولدو. تبریزده اونیوئرسیتئت و فلورمونیا آچیلدی. بونلار آزمی؟
- بونلار گؤزل ایشلر. آنجاق ان بؤیوک و ان گؤزل ایش غلبه دیر. یاپیلانلار اؤز یئرینده، یاپیلمایانلارا گؤره سورقولانما اولمالیدیر. بیر حقیقت وار تاریخیمیزده کی، حئیدرعمواوغلو ایله کوممونیزم ایدئولوژیسی گونئی آذربایجانا سوخولدوغو گوندن اعتیبارن بیزه ضرر وئرمیشدیر.
- پیشه وری نین آذربایجانچیلیق ایدئولوژیسینه قیساجا ایشاره ائتدینیز. بو نه دئمکدیر؟
- آذربایجانچیلیق 1940´لاردان سونرا اورتایا چیخدی سووئت آذربایجانیندا، بوگونکو آذربایجان جومهورییتینده. بو ایدئولوژینی موساواتچیلیغین تورکچولوک ایدئولوژیسینه قارشی گلیشدیردیلر. آذربایجان بیزیم جوغرافی کیملیگیمیزی اولوشدورا بیلر. اولوسال کیملیگیمیزین تاریخی آدی تورکلوکدور و ایدئولوژیمیز ده تورکچولوک اولا بیلر. موساواتچیلار بونو دوغرو سئزمیشدیلر. پیشه وری زامانیندا آذربایجانچیلیق آنلاییشی نین اورتایا چیخماسی نین بیر او قدر ده ضرری یوخ ایدی. خئییرلی ایش ایدی، چونکو نتیجه اعتیباری ایله آنا دیلییمیزده، یعنی تورک دیلینده مکتبلر آچیلیردی. آنجاق او زامانکی سووئت باسقیسی بلکه بونو ایجاب ائدیردی. لاکین بو گون بیزیم بیر تک یولوموز واردیر او دا تورک میللی کیملیگیمیزه صاحیب چیخیشیمیزدیر. او ایدئولوژی تاریخده قالدی. بو گونکو حرکتلیلیگیمیزی تورک میللی کیملیگی نین یوکسلیشی اولاراق تانیملامالیییق.
Güntay Gəncalp
Pişəvərinin davranışları üzərinə tənqidi baxış
- Pişəvərinin yeri ulusal tariximizdə, ulusal düşüncəmizdə hardadır?
- Pişəvərinin düşüncə çizgisi haqqında bilgilənmək çox önəmlidir. Yəni bir fərdi tanıya bilməmiz üçün onun düşüncəsinin oluşma və olqunlaşma sürəcini öyrənməliyik. Həyatı boyunca özümsədiyi düşüncələrin məzmununu və qaynaqlarını bilməklə önəmli bilgilər əldə edə bilərik. Çünkü bir hərəkəti yönləndirən o hərəkətin öncülərinin fikirləridir. Bu açıdan baxıldığında Pişəvərinin siyasi dünyagörüşünü bilmək gərəkməkdədir. Pişəvərinin yerini də bu şəkildə təsbit edə bilərik.
- Yəni Pişəvərinin daha öncəki dünyagörüşü 1945-46-cı illər olayını etkiləmişmi?
- Pişəvəri “Milli Hökumət”in başına keçmədən öncə bir kommunist, bir leninist idi. Bu yolda uzun zamanda zindanda qalmışdı. Pişəvərinin düşüncə çizgisini izlədiyimizdə, onun baxışında bəzi cüzi dəyişikliklərin ortaya çıxdığına tanıq oluruq. Lakin kökdən bir dəyişiklik olmamışdır. Pişəvəri fikrən və hissən öz kommunist keçmişi ilə hesablaşmamışdı. O kommunist keçmiş ki, orada Türk kimliyinə daima ikrahla baxılmışdı. Kommunizm İrana girdiyi gündən etibarən Türk kimliyinə qarşı tutum sərgiləmişdir. Bəlkə bu üzdən olsa gərək ki, Pişəvərinin sözlərinin, yazılarının içində heç bir zaman “türk” sözünə rastlanmırıq. Sovetlərdə Musavatçı kimliyə qarşı Stalin tərəfindən ortaya qoyulmuş Azərbaycançılıq çox zəif şəkildə Pişəvərinin nitqlərində görünməkdədir. 21 Azərdəki şüarları, meydanlarda söylənən şeirləri incələdiyimizdə bu hərəkətin sinfi yönünün milli yöndən daha artıq olduğunu görürük. Bu şeirlərdə feodalizm lənətlənir.
- Feodalizmin lənətlənməsinin milli məslə ilə bir ilgisi yoxmu?
- Feodalizm bir tarixi sürəcdir. Feodalizmi ortadan qaldırmaq milli hərəkətin amacı olmamalı idi, çünkü bunu başara bilməzdi. Feodalizmi ortadan qaldırma tarixin vəzifəsidir. Yəni tarixi irəliləyiş sürəcində burjuazi meydana çıxdığında feodalizm öz-özünə tarix səhnəsindən geri çəkilər. Feodalın malını alıb yoxsullara paylamaq nəticəsində Azərbaycanda güc sahibi olan feodallar Tehran rejimini özləməyə başladı. Milli hərəkət o zaman feodallarla dost olmasaydı da ən azından özünü düşmən kimi də göstərməməli, neytral davranmalı idi. Bəlkə də gücləndikdən, Azərbaycanda istiqrar bərqərar etdikdən 10-15 il sonra feodalizmə qarşı inqilabi şəkildə deyil, başqa növ savaş açmaq mümkün olardı. Yəni Azərbaycana qarşı olan xarici təhdidlər, özəlliklə Tehran Təhdidi ortadan qalxdıqdan sonra dövlət planlaması əsasında ölkədə sənayeləşmə gedər və milli burjuazi yaranardı. Feodalizmi bu şəkildə tarixə gömmək olardı, 4-5 feodalın malını, torpağını alıb rəiyətlər arasında paylamaqla feodalizm ortadan qalxmaz. Feodalizm bir iqtisadi sistem olaraq tarıma bağlılıqdır. Tarım iqtisadi sisteminin yerini sənayeləşmə aldığında feodalizm də öz kültürü ilə tarixdə qalar. Yoxsa feodalların yerlərini rəiyətlər arasında paylamaqla feodalizmin kültürü ortadan qalxmaz.
- Milli hökümətin feodallara qarşı davranışı doğru olmamaışdır deyirsiniz?
- Hər hansı bir iş ediləcəksə, onun zamanlamasına çox diqqət etmək lazımdır. Öncə dövlət qurulmalı, özünü savunacaq gücü olmalı, sonra düşmən və dost tanımları gəlişməlidir. O zamankı ən çox da şeir olaraq yazılan ədəbiyatı oxuyanda görürük ki, milli məsləyə çox da önəm verilmir, daha çox sinfi mübarizəyə önəm verilir. Sadəcə bu sinfi mübarizənin məkanı Azərbaycan olaraq göstərilir. Azərbaycan düşmənə qarşı mübarizənin səngəri kimi göstərilir. Hansı düşmənə? Feodallara qarşı! Yəni o zaman fars şovinizminin Türklərə qarşı hər cür saldırısına rəğmən bir tək yerdə “fars şovinizmi” ifadəsi tələffüz edilmir. Feodalizmə qarşı mübarizəni də sovetlər körükləyirdi. Sovetlər və sovet yanlısı olan Pişəvəri türk milli kimliyinin ortaya çıxmasından yana deyildilər. Çünkü türk kimliyi ortaya çıxdığında Sovet məkanındakı türkləri də təsirləndirə bilərdi. Buna nə Sovetlər izn verərdi, nə də Pişəvəri bunu istərdi. Pişəvərinin ən zəif cəhəti də fikir baxımından bu idi. Bu zəif cəhətini ortadan qaldırmaq üçün məxfi şəkildə də olsa öz kommunist keçmişi ilə hesablaşmalı və Ruslara bu qədər güvənməməli idi. Bir liderin güvən yeri milli iradə olmalıdır, başqa bir ölkənin siyasi fəlsəfəsi deyil.
- Bunu bir az daha açarmısınız?
- Pişəvəri İrani kimlikdən, yəni farsçılığı təmsil edən İranı kimlikdən zehni baxımdan tam olaraq ayrılmamışdı. Onun Təbrizdə söylədiyi məşhur bir nitqi var. Deyir ki: “Azərbaycan gəncliyi bütün İran gəncliyinə nümunə olacaq.” Adama sormazlarmı ki, sənin İran gəncliyi ilə nə işin var? Sormazlarmı ki, sən Azərbaycan kimliyi inşa etmək istəyirsənsə nədən Azərbaycan gəncliyinin milli enerjisini və diqqətini İrana nümunə olmağa göstərirsən? Bütün bu söyləmlərin hamısı dünyanı bürüyən Sovetizasion söyləmlərindən başqa bir şey olmamışdır. O zaman Azərbaycan əhalisinin sayını 4.5 milyon olaraq qeyd edirlər. Yəni bu az miqdarda olan toplumun qurtuluşçu söyləmləri vətən mehvərli olmalı idi. İndi də o şəkildə. Bu gün də Türk gəncıiyinin tarixi missionu öz milli kimliyini, milli dilini, milli coğrafiyasını, milli ordusunu, milli bilincini inşa etməkdən ibarətdir. Tarixdəki söyləm yanılqısı içinə girməmiz bizə çox baha başa gəlmişdir.
- O zaman fərqli söyləm gəlişdirmək mümkünmü idi? Həm zamanın özündə bizim mənafeyimiz açısından bəzi əksiklikləri var idi, həm də o zaman dünyanın böyük gücləri Azərbaycanda buynuz-buynuza gəlmişdilər.
- Önəmli bir şəxsiyət zamanın içində olmaz, zamanın üstündə olar, zamandan yüksək olanları düşünər. Zatən zamandan yüksəyə çıxa bilməmək, məslən hətta 10 il sonrakı gələcəyi görə bilməmək hesabına milli mübarizə sinfi mübarizəyə endirilmişdi. Yəni sözdə milli deyilirdi, ancaq davranış olaraq sinfi mübarizə idi. Ayrıca, o zaman mövcud olan ən böyük xətalardan biri də böyük dövlətlərlə münasibətdə alternativsiz bir politikanın izlənməsi idi. Yalnız ruslara güvənilmişdir. Qərb dövlətləri Pişəvərinin keçmişindən dolayı ona güvənə bilməzdilər, çünkü o zaman İkinci Dünya Savaşından qalib çıxmış və ya qalib çıxdığı təbliğ edilən sovetlər Qərbi təhdid edirdi. Sovetizm ideologiyasına qapılmış şəxslərə, özəlliklə İran və Azərbaycan konusunda Qərb ölkələri güvənmirdi. Onlarla tərəf müqabil olmaq istəmirdilər. Pişəvəri keçmişi ilə hesablaşmış olsaydı, bu güvəni yarada bilərdi. Pişəvəri tək alternativli davranmaq yerinə bir neçə alternativ gəlişdirə bilsəydi, biz məğlub olmazdıq. Pişəvəri bir şəkildə Qərbə isbat etməli idi ki, Azərbaycan Sovetlərin üssü olmaq fikrində deyildir.
- Ancaq Pişəvərinin bu şəkildə davranmasına Sovetlər izn verməzdi. Çünkü o zaman Sovet ordusu Təbrizdə və Azərbaycanın dəyişik yerlərində idi.
- Sovetlərin buna izn verib-verməməsi başqa konudur. Söz konusu Pişəvərinin zehniyətində bu şəkildə bir planın olub-olmamasıdır. Pişəvərinin davranışları və yazıları belə bir planın olmadığnı göstərir. Yəni Pişəvəri istəsəydi öz nimayəndələrini gizlin şəkildə də olsa Qərb səfirlikləri ilə görüşdürə bilərdi. Məncə hər halda Qərb ölkələri də bu görüşə hazır olardılar. Belə bir girişimlərin olmadığı görünür. Belə bir plan olsaydı Azərbaycan məsələsi Stalinin inhisarından çıxıb başqa böyük dövlətləri də maraqlandıra bilərdi. Yəni anlaşılan budur ki, dünyaya hakim olan o günkü şərtlər içində Azərbaycan məsələsi yaxşı ortaya çıxmışdı, ancaq yaxşı davam edə bilmədi. Davam etdirəcək kadrlar yox idi.
- Pişəvəri Sovetlərə getməsə idi, Təbrizdə qalıb savaşsa idi, Azərbaycan Milli Məsələsinin aqibəti fərqli ola bilərdimi?
- Pişəvəri Təbrizdə qalsaydı heç savaş da olmayacaqdı bəlkə. Yəni Tehran özü hamıdan öncə Azərbaycanın haqlarını tanıyacaqdı.
- Bunun üçün yetərli tarixi bir dəlil varmı?
- Doktor Cavad Heyətin Firuz Heyət adında bir qardaşı var. Firuz Heyət Amerikada “Reform” adında bir dərgi çıxarırdı. Bu dərgidə 1946-cı ildə Tehrandan Təbrizə yollanan ordunun başında duran Sərhəng Fuladvəndin xatirələri yayıldı. Fuladvən yazır: “Biz fədailərin imanından çox qorxurduq. Təbrizə gedərkən Zənganda Ordu oturaq salmışdı. Gecə yarısı əsgərlərin birinin tüfəngindən təsadüfən bir güllə açıldı. Elə bildik fədailər hücuma keçmiş. əsgərlərimiz qorxularından pərən-pərən dağıldılar.” və Reform dərgisinin ikinci sayısında yenə də Sərhəng Fuladvənd davam edir: “Əgər Azərbaycanı savunacaq 500 fədai olsaydı, bizim intihardan başqa çarəmiz yox idi. Bütün fədailərin silahlarını almışdılar. Biz də çox rahat şəkildə Azərbaycan girdik.” Bilirsiniz ki, tehrandan gələn bu ordu Azərbaycan böyük qətllər törətdi. Bu ordunun qarşısında o zaman Təbrizin baş mollası olan Şəriətmədari qurban kəsdi. Yəni şəhərin baş mollaları da sovetizmin din düşmənliyindən qorxuya düşmüşdülər. Bu mollalarla da gizlin və ya açıq şəkildə münasibət qurulmamış, onlara dəyər verib milli cəbhəyə çəkməmişdilər. Böyük davranış və bilgi əksikliyinin ortada olduğuna tanıq oluruq. Bunun səbəbi o idi ki, rusların arxadan zərbə vuracaqlarına inanmırdılar. Milli iradəyə güvən nə deməkdir? Yəni millətin içində olan bütün siniflərin və dini qrupların himayəsini cəlb eləmək. Atatürk milli qurtuluş savaşına başlarkən, dindarları da öz yanına aldı. Ölkəni qurtardıqdan və dövləti qurduqdan sonra gizlin planını, yəni sekular dövlət qurma planını açıqladı. Yəni bütün təhdidlərin ortadan qalxdığı bir dönəmdən sonra. Pişəvəri bunu düşünməli idi ki, ruslar onu zorla Təbrizdən ayıra bilərlər. Bunu düşünməmiş demək. Düşünsə idi, rusların əhatəsindən çıxmaq üçün bir yol tapardı. Bir yol tapıb və qurtuluş savaşına başlamalı idi. Yəni həm ruslara, həm farslara qarşı xalqı səfərbər etməli idi. Belə bir təşəbbüsdə bulunsaydı, dünyanın diqqətini cəlb edər və Azərbaycan həqiqətinin rus inhisarında olmadığını dünyaya göstərərdi. Fədailərdə olan bu iman nəticəsində nə Tehran Azərbaycana saldıra bilərdi, nə də ruslar müdaxilə edə bilərdi. Çünkü Sovetlər Amerikanın atom bombası təhdidindən qorxmuş, İrandan qısa sürədə çıxmağı boynuna almışdı. Tam bu sırada çox cəsarətli və şərəfli bir mübarizəni başlatmanın zamanı idi. Azərbaycanda minlərcə insanın öldüyünü bilirik. Bu insanlar savunmasız qalmışdılar. Bunlar savaş meydanında ölsəydilər başqa tarix yaranardı. Savaş meydanında ölsəydilər onların qanı yurdlarının qurtuluşunun zamini olardı. Ancaq kimin rəhbərliyində savaşmalıydılar? Hökumətin başçısı ya özü getmiş, ya da ruslar aparmışdılar Bakıya? Məmləkətin sənə ehtiyacı olduğu bir zamanda sənin bakıda nə işin var? Belə şey olurmu? Əgər belə olacaqdısa o zaman əvvəldən bu macəraya girməməli idin.
- Pişəvəri ilə o zamankı Kürdüstan hökuməti arasındakı münasibətləri necə dəyərləndirirsiniz?
- O zaman Pişəvəri 25 il öncə Nərimanovun Bakıdakı davranışını Təbrizdə təkrarlamışdır. Yəni Nərimanov Zəngəzuru ermənilərə bağışladı, Pişəvəri də Savcıbulağı kürdlərə bağışladı. Savcıbulaq Azərbaycanın tam ortası və türk yurdudur. Elə şeymi olur? Kürdlər hökumət qururlarsa getsinlər ən böyük şəhərləri olan Sənəndəci özlərinə başkənd eləsinlər.
- Gerçəkdən o zaman Pişəvərinin Savcıbulağın Kürdüstanın başkəndi olmasını önləyəcək gücü varmı idi?
- Var idi. Pişəvəri təklif etsəydi ki, başkəndinizi Sənəndəc olaraq seçin, onlar da buna təslim olardılar. Çünkü o zaman Kürdlər də Azərbaycanla qarşı-qarşıya gəlmək istəmirdilər. Onlar da gücsüz idilər. Hələ Pişəvərinin gücü var idi ya yox, bu başqa məsələdir. Ən azından Pişəvərinin belə bir açıqlaması olmalı idi. Bu açıqlama bu gün bizim əlimizdə rəsmi sənəd olardı. Şəxsiyətlər gələcək haqqında da düşünmək zorundadılar. Burada bir şeyə tanıq olurq ki, öz ideoloji keçmişləri ilə hesablaşıb ayrılmayan Nərimanov və Pişəvəri yurdlarına yararlı ola bilmədilər.
- Siz burada sanki yalnız Pişəvərini suçlu olaraq görürsünüz! Sanki farslar yurdumuza hücum etməmişlər!
- Bu haqda çox araşdırmalar aparılıb. Farsların nə qədər türk qanı axıtdığını hamı bilir. Ancaq nədən biz savunmasız qaldıq? Bundan bir ibrət dərsi almalıyıq ya yox? Pişəvərinin dar gündə Təbrizdə olmaması ruh düşgünlüyü yaratdı. Millət başsız qaldı. Fədailər silahsızlandılar. Dirəniş və savaş ruhu qırıldı. İndi bu hadisəyə görə gedib dağdakı çobanı sorqulaya bilmərik əlbəttə ki. Bu hərəkətdə önə çıxmış insanlar tarixi məsuliyət daşıyırlar.
- Ancaq o zaman böyük işlər görüldü. Təbrizdə universitet və flormonia açıldı. Bunlar azmı?
- Bunlar gözəl işlər. Ancaq ən böyük və ən gözəl iş qələbədir. Yapılanlar öz yerində, yapılmayanlara görə sorqulanma olmalıdır. Bir həqiqət var tariximizdə ki, Heydərəmoğlu ilə kommunizm ideolojisi Güney Azərbaycana soxulduğu gündən etibarən bizə zərər vermişdir.
- Pişəvərinin Azərbaycançılıq ideologiyasına qısaca işarə etdiniz. Bu nə deməkdir?
- Azərbaycançılıq 1940´lardan sonra ortaya çıxdı Sovet Azərbaycanında, bugünkü Azərbaycan Cümhuriyətində. Bu ideologiyanı Musavatçılığın türkçülük ideologiyasına qarşı gəlişdirdilər. Azərbaycan bizim coğrafi kimliyimizi oluşdura bilər. Ulusal kimliyimizin tarixi adı türklükdür və ideologiyamız da türkçülük ola bilər. Müsavatçılar bunu doğru sezmişdilər. Pişəvəri zamanında Azərbaycançılıq anlayışının ortaya çıxmasının bir o qədər də zərəri yox idi. Xeyirli iş idi, çünkü nəticə etibarı ilə ana dilıimizdə, yəni türk dilində məktəblər açılırdı. Ancaq o zamankı Sovet basqısı bəlkə bunu icab edirdi. Lakin bu gün bizim bir tək yolumuz vardır o da türk milli kimliyimizə sahib çıxışımızdır. O ideologiya tarixdə qaldı. Bu günkü hərəkətliliyimizi Türk Milli Kimliyinin yüksəlişi olaraq tanımlamalıyıq.
Read more!
posted by <21 Azer> |
4:00 PM
-
٢١ آذر حرکاتینا بیر باخیش- محمد تبریزلی
اویرنجیwww.oyrenci.com
چهارشنبه ۶ آذر ۱٣٨۷ - ۲۶ نوامبر ۲۰۰٨
مشروطه انقلابی یئنیلمه سی ایله، اینگیلتره امپریالیزمی نین ده سیاستلری دگیشیلدی. سانترالیستی دؤولتلرین دوغولماسی، اوندان دا قاباق باتی دا کی مسلمان تورکلرین الیله تاپدانمیش خریستان ( مسیحی ) دؤولتلری نین گیزلین دسیسه لری نتیجه سینده، بؤلگه میزده اوز وئرن بحرانلی وضعیت رضا خان کیمی آدامی قودرته میندیردی .
باتی امپریالیست لرین آماجینی، رضا خانی ایش اوسته گتیرمکدن ایکی حصه یه بؤلمک مومکون دور: ١) اوچاغدا بولشویست لرین قاباقین آلماق ٢) ایران آدلی اؤلکه ده باتی یا باغلی بیر دؤولتی قدرته چاتدیرماق .
رضا خانین ایش اوسته گلمه سی ایله مشروطه اینقلابی نین قازاندیغی نائلیت لرین هامیسی آرادان گئدیب، هامیدان چوخ فارس دیللی اولمایان میللت لرین زیانینا سبب اولموشدور.
ایران دا دانیشیلان بوتون باشقا دیللر، فارس قوللوقچوسو اولما سیاستی، هابئله یابانجی لارین قونداردیغی کولتورون ایچینده بوتون میلت لرین آسیمیلاسیا پروسه سی اوزره، بو میلت لر رحم سیز بیر باسقی یا معروض قالدیلار.
آذربایجانا گؤندریلمیش محسنی آدلی فرهنگ باشکانی بئله دئییردی: کیمسه تورکو دانیشیرسا آغزینا نوختا وورون، بو سؤزون بیر دؤولت آدامی آغزیندان چیخماسی فاجیعه نین درین لیگین آرتیقراق گؤستریر.
سونرا رضا خانین سلطنتی ییخیلماسیییلا ایران اؤلکه سی بؤلگه لرینین دوروملاری دگیشیلدی .
روسلارین آذربایجان تورپاقلارینا هوجوم گتیرمه سی ایران دا کی ایللر بویو باسقی دا یاشایان میللت لره بیر فورصت کیمی اولموشدور، اونا گؤره آذربایجانین میللی کنگره سی ١٣٢٤ . جو گونش ایلی آبانین ١٧ سینده بوتون آذربایجانلی لارین الی ایله ایشه باشلادی، دئییشلره گؤره، او سئچگی بیر میلیون آذربایجانلی آکتیو صورتده قاتیلماسی ایله اسکی آرزیلارینا چاتمیشدی، و میللت چالیشیردی اؤز موقدراتینی اؤز الینه آلسین، دموکرات فرقه باشقانی سید جعفر پیشه وری ایلک کنگره دانیشیغینا بئله دئییر: « بیز یالنیز ایسته ییریک اؤزوموز اؤزوموزو ایداره ائدک ». ( بونون هاراسی گوناه دیر؟)
کنگره ده ٣٩ نفر « میللی هیئت » آدی ایله آذربایجانلی لارین ایستک لری اوغروندا رسمی صورتده چالیشماغا باشلادی.
لاکین بو گؤرکملی ایشلرین سرعتله قوشولوب یولادوشمه سی ها بئله آذربایجانلی لارین موقدراتینین ایره لیلنمه سی، تهرانداکی فارس حاکمیتینی سانجیلاندیردی. باشقا میللت لر طرفیندن دستکلنمه سین دئیه ایشه دوشدولر. اونلارین بو اوغراییشی گؤزلری گؤتورمه دن مرکزی دؤولت ناضیرلیک باشقانلاری آذربایجان سفرلرینده گیزلیجه نظامی آلایلارینا آذربایجان خود مختار دؤولتی علیهینه سؤزلر وئرمیش، نهایت اونلاری میللتیمیزین اوستونه کوشکودوب نئچه اینسانین شهیداولماسینا سبب اولموشدولار.
آما دؤولتیمیزین خبردار اولماسی ایله فداییلریمیز بو خیانتی ده کئچمیشده کی کیمی آرادان قالدیرمیشدیلار. خاطیرلامالییام، سرهنگ زنگنه کیمی قان تؤکنلر اورمیه ده چوخلو گوناهسیز اینسانین اؤلومونه قول آتدیلار.
آما بو خیردا – خیردا آتیلیب دوشمکلر نتیجه وئرمه ییب ۲۱/۹/۱۳۲۴ تاریخینده آذربایجانین آزادیغی اوغروندا مبارزه باشا چاتدیقدا میللی هیئتین بوتون ایختیاراتی ایله ایشلرینی آذربایجان پارلمانینا وئریب، پارلمان دا سید جعفر پیشه وری نی میللی حکومت باشقانی سئچدی. بیر ایل میللی حکومت آلتیندا او قدر ایشلر تمللی گؤرولدو، ایگیرمی ایلین ایشی ایله برابر ایدی .
« شمیده » اؤز خاطیراتیندا بئله یازیر:
ایللر بویو آذربایجانین میللی ایلکین مدنی حقوقلاریندان محروم قالمیشدیر. او اؤز اوشاغین دا یابانجی دیلده درس اوخوتما مجبوریتینده ایدی. ایندی ایسه جمهوری اونلارا آنا دیلده مدرسه آچیب آنا دیلده ده آیری- آیری فاکولته لرده تبریز یونیورسیته سینده درس اوخونور، آذربایجان رادیو سو آیری – آیری دیللرده باشقا میللتلره ده پروگرام یایماقدادیر.
تبریز تئاتری آچیلیشیندان سونرا نئچه قزئته ده چیخماغا باشلاییب و اولاردان ان اؤنملی سی قادینلارین اورتا دوغودا ایلک دفعه اولاراق یونیوئرسیته یه گئتمک لری له اوی وئرمه حاقلاری اولوب.
بو گئنیش سویه ده، ده یرلی ایشلرین گؤرولمه سی یئکانلی قیامی و الهامی کیمی دؤولت آداملارین دا میللی حکومته ماراقلاندیریب اونلاری دا اؤز میللت لری اوغروندا چالیشماغا تشویق ائدیردی.
نهایت چوخلو ضیالی اینسانلاری دا ها بئله نئچه، نئچه تهران قوشونوندا بؤیوک کاماندانلاری ( فرمانده ) دا اؤزلوگونه قایتاریبان، تبریزه گتیردی.
بو آرادا تهران فاشیست لری ساکیت اوتورمادان گئجه گوندوز آزاد آذربایجان علیهینه اوتوروملار آپاردیلار.
چوخ چالیشاندان سونرا ایچریدن الی بوش چیخیب قوام السلطنه نی موسکووایا یوللادیلار.
قوام روسلارین آغزی سولانسین دئیه شمال پئترولو اوستونده اونلارلا دانیشیغا گیردی، اونلار رحمتلیک پیشه وری نین مکتوبلارینا ده یر وئرمه دن قوام لا بئله قرارا گلدیلر، روس قوشونون آذربایجان دان چیخارتسین، سونرا آذربایجان لا کوردوستان حکومتلری گرک دونیا باریشی اوچون اؤز حاقلاریندان کئچه لر.
بو دانیشیقلارلا آلیش _ وئریشدن سونرا موسکووانین ساتقین حزب توده چی لری میللی حکومتین علیهینه ایشه دوشدولر، بو ساپی بیزدن بالتالار موسکووادا یازیلان اویونلاری آذربایجان میللتینین باشینا گتیریردیلر.
بو خائین دسته لر استالینین خوشو گلسین دئیه آذربایجان فداییلرینین ایچینده آیریلیق توخومو اکدیلر.
میللی حکومت قورولاندا، حزب توده آذربایجان قولون منحل ائدیب میللی حکومتین ایچینه گیرمک ایچین هر ایشه قول قویوب او یاندان تهراندا باشقا حزبلرله او جمله دن ایران حزبی و قوامین حزبی ایله ایش بیرلیگی آپاریب ائتلافی کابینه قورماغا چالیشردیلار.
بو تهران لا مسکو آراسیندا آتیلیب دوشن توده چی لر بیر یاندان آذربایجان میللی حکومتیندن حمایت ائدیردیلر بیر یاندان دا آذربایجان دوشمن لری ایله دؤولت قوروردولار.
استالین له قوامین آلیش وئریشی سونوندا یئنه ده یئنیلن بیز اولدوق، یئنه ده بیری ساتدی بیری ده آلدی، بونلار اؤیره نیبلر ساتالار اونلار دا اؤیره نیبلر آلالار.
بو روس، فارس، حزب توده بیرلشمه سی نتیجه سینده نهایت تهران قوشونو آذربایجانا سوخولوب آذربایجان نجاتی آدی ایله ٣٠ میندن آرتیق آذربایجانلی قیریلدی، ٧٠ میندن آرتیق او تای آذربایجانا سورگون اولدولار، ١٠٠ مین نفردن آرتیق ایرانین باشقا شهرلرینه کؤچدورولدولر.
ویلیان داگلاس یازیر: ایران قوشونو آذربایجانا گیرنده هر یئری قورخو بوروموشدو، فارس عسگرلری سوی قیریمدان سونرا آذربایجانین بوتون کند و شهرلرین ییغمالادیلار. ائله کی بوتون مال حئیوان لارین دا یا اؤلدوروب یا دا آپاردیلار، اونلار قادین لارین عیصمتلرینه ده توخوناراق آذربایجانی بیر ساواش مئیدانینا چئویرمیشدیلر .
آذربایجانین میللی حکومتی یئنیلندن سونرا محمد رضا ٢١ آذر گونون آذربایجان قورتولوشو گونو آدلاندیردی، حزب توده ده یازیردی: آذربایجانلا کوردوستان حکومت لری دونیادا باریش اولسون دئیه گرک فدا اولاردیلار.
ایران میللی جبهه سی ده اعلانلاریندا میللی حکومتین ییخیلماسین بایران کیمی آدلاندیریردیلار.
ایندی ایسه ٦٢ ایلدن سونرا آش همان آشدیر، کاسا دا همان کاسا.
کلیبر داغلاری پادگان حالینا چئویریلیب، قبیرلریمیزین اوستونده فاتحه اوخوماق دا یاساقلانیب، گنجلریمیز اوزون مدتلی دوستاقلاردا عؤمرونو سورور، ضیالی لاریمیز اؤز وطن لرینده غریبلر کیمی گزیرلر، سرمایا صاحیبلری میزین الی- قولو باغلانیب، مئشه لریمیز تالانیر، اینسان لاریمیز فارسستان دا ایش دالیسیجا بو قاپی دان او قاپی یا ....
آمما زنجیر همیشه ضعیف یئریندن قیریلار.
بیرده آتالار سؤزو: بیر آرخا کی بیر یول سو گلدی اومود کی بیرده گله .
Read more!
posted by <21 Azer> |
3:32 PM
-
آذربایجان میللی حرکتی ایله ایلگیلی کتابلار و مقاله لر اویرنجی سایتیندا یاینلاندی
يئيگون(جمعه) ١٥ آذر ۱٣٨۷ - ٥ دسامبر ۲۰۰٨
http://www.oyrenci.com/Articles.aspx?articleId=1215
اویرنجی نیوز: گونئی آذربایجان میللی آزادلیق حرکاتیندا اونودولماز اولای کیمی تاریخه یازیلان 21 آذر گونونه یاخینلاشماقدایق. میللی حوکومتین یارانیش فلسفه سی، اونون آپاردیغی سیاست و شکسته اوغراماسی نین سبب لری فرقلی یازارلارین دقت مرکزینده اولوب. اویرنجی سیته سی بو یازارلارین مقاله لرینی اویرنجی نین اوزه ل بولومونده، میللی حوکمت باشلیغی آلتیندا توپلامیش و ده یرلی اوخوجولارینا سونور.
بو مقاله لرین لیسته سی:
سويوق موحاريبه نين باشلانديغي يئر گونئي آذربايجان 1945- 1946 - جميل حسنلي
آذربايجان دموکرات فيرقه سي- ج. گونئي
محمد امين رسول زاده، حيات و ياراديجيليغي، لاتين اليفباسيندا
خاطرات سيد جعفر پيشه وري-(1941-1945) س. حاتملوي
درباره جنبش ملي-دمکراتيک آذربايجان، ميرزه ابراهيمو - بخش سوم
درباره جنبش ملي-دمکراتيک آذربايجان، ميرزه ابراهيمو - بخش دوم
درباره جنبش ملي-دمکراتيک آذربايجان، ميرزه ابراهيمو - بخش اول
تبريز در روزهاي 20 و 21 اذر 1325، محرم ايماز
آذربايجان ميلي حکومتي نين برنامه سي
شهيد پيشه وري دمکرات فرقه سينين بيرينجي ايلليک توره نينده دانيشيغي
اصلاح طلبان واقعي، سيد جعفر پيشه وري
21 آذر تجربه سي ايشيغيندا گونوموز گونئي آذربايجان ميلي حرکتي، گونتاي جوانشير
ميلي حوکمتين سياستينده ديل و تشکيلات مسئله لري، بهروز حقي
ليست اسامي 264 شهيد از اعضا وفادار حکومت ملي آذربايجان در 1324-1325
سيد جعفر پيشه وري، خاطره لر
اون ايکي شهريور کيتابي
سخنراني شهيد پيشه وري رهبر حکومت ملي آذربايجان در سالن شير و خورشيد تبريز
بو یازیلارا بو لینک ده نده ال تاپابیلرسینیز:
http://www.oyrenci.com/AllSpecials.aspx?part=6
Read more!
posted by <21 Azer> |
3:29 PM
-
آذر شهیدلرینین اولو روحونا تقدیم اولونور- گنجعلی صباحی
حاضيرلايان : توتقون
دوشنبه , 18 آذر 1387
سحره ياخين ايدی. گؤزتچينين قیفيلا سالديغی ايری آچار سوكوتو پوزدو. قاپی بئينی جيرماخلايان بير صدا ايله آچيلدی. كشيكچی افسر ايچری گيردی. اونون دالينجا، ايكي مسلح پليس بير حالدا، قاپينين ساغ- سولوندا داياندی. سسه آييلانلار ياريم يوخولو حالدا، قيزارميش گؤزلرينه هيولا شكلينده گؤرونن اؤلوم جارچيسينين، كيمين آدينی جار چكه جگينی گؤزله ييرديلر.افسر هامينی گؤزدن كئچيرتدی. سونرا، هله شيرين يوخودا اولان ا‍‍ژدره ياخينلاشيب، تپيكله ووروب اونو اوياتدی.
- دور پالتارلارينی گئی، تئز اول! دئيه، امر وئردی..
گئجه لر محبوسلاری يوخوسوز، گيج بير حالدا چاغيريب دانيشيغا آپارماق، ايشكنجه وئرمك، مستنطيقلرين هميشه كي ايشي ايدی. آنجاق اژدرين هارا آپاريلديغی مبهم ايدی. چونكو اونون اؤلوم حؤكمو اوزونه اوخونموشدو. اونو آپارديلار، يوخوداكيلاردا اويانميشدی، يوخو گؤزلردن چكيلدی. بئينلر قارا، قورخونج فيكيرلرين جولانگاهينا دؤندو. دقيقه لرايله دوندو. نهايت، هاوا ايشيقلاندی، گون چيخدی. آنجاق، اژدر قاييتمادی.
ساعات سككيزی ووروركن، قاپی يئنه آچيلدی. گؤزتچيلر اژدرين يورغان-دؤشگينی و پالتارلارينی ييغيشديريب، آپارديلار. بو اؤلوم خبري ايدی. دئمك، اودا دار آغاجينا تاپشيريلدی.
قاشلار چاتيلميش،اوركلر شيدتله چيرپينيردی. كيمي ديزلريني قوجاقلاييب اؤز گله جه يينی دوشونور. كيمی، اؤز هيجانينی سوندورمك اوچون دوداقلارينی گميرير، كيمی ده قدم ووروردو. اوره ك سيخان بوغوجو بير سوكوت حكم سورمكده ايكن، غلامرضانين ياواش – ياواش زمزمه ايله باشلاديغی :
بيز دونيانين قورخو بيلمز بير قهرمان ائليييك ،
آلوولاردان يارانميشيق ، آذربايجان ائليييك !
يوردوموزو ياشاداجاق آديميزلا - سانيميز ،
تاريخلرين زينتی دير شؤهرتيميز ، شانيميز !
و الا... ائل ماهنيسينی گئتديكجه بويوك بير خور دسته سينه چئوريلره ك، زندان محيطينی توتدو. نغمه قورتارديقدا، غلامرضا دولغون، معنالی باخيشلارينی چهرلرينی غم توزو اؤرتموش يولداشلارينا گزديره رك ، بير نقطه ده بوشلوقدا ساخلادی. هيجانلا،
- عزيز دوستوموز! سن ، اي خالقيمين دوغما مبارز اوغلو ! سن وطن آزادليغي اوغروندا دار آغاجينا تاپشيريلدينسا، مبارز اينسانلارين اوره يينده هميشه ياشاياجاقسان! عشق اولسون سنه! دئديكده ، اونون سسی ، يولداشلارينين وئرديی " عشق اولسون! " دئيه جاوابلا، بوتون زيندانا ياييلدی.جاويدان سوزونه داوام ائده رك.
- قوي آزغين دوشمن بونو آنلاسين كي ، قوللاردا سسله نن زنجيرلر، ايشكنجه لر، مينلرله آخيتديقلاري گناهسيز قارداش قانی ،نده دار آغاجلاری بابك نسلينی اؤز آزاد ديلك و ايستكلريندن آييرا بيلمه يه جكدير! بو ائللرين شاهينلری هميشه اؤز آزادليقلاری اوچون ووروشموش، دوشمنه باش اگمه ميش، تاريخلرين زينتی اولموشدور. بيزجه اؤلوم يادلارا باش اگيب ياشاماقدان چوخ شرفلي دير! دئييب، بير آز داياندي. گؤزلری طوفانلي دنيزلر تك، دالغالی ايدی . ساكيت بير تونلا سوزه باشلادی :
- من ايندييه كيمي حاقيمدا اوخونموش حؤكمو سيزدن گيزله ديرديم. اؤلوم دار آغاجی منيده گؤزله يير. منده يولداشلاريميز كيمی ، اؤلومو گوله گوله قارشيلاياجاغام. من بونا اينانيرام كي ، من و اژدرلر اؤلسه ده ، آرزو وديلكلريميز آزادليق سئون اينسانلارين اوره يينده ياشاياجاق. گله جك بيزلري محبتله ياد ائده جك! من ايسته ييرم كی ،اؤلوم خبريم سيزه چاتاندا ، مني گؤز ياشی ، پريشانليق ايله يوخ، ملی سرودلا ياد ائده سيز، دئدی.
گون باتماغا آز قاليردی . سحردن بری اوتاغا چؤكموش ياس بولودو هله ده چكيلمه ميشدی. قاپي آچيلدی. كئشيكچی ،افسر، غلامرضا جاويدان ! دئيه سسلدی. بو سسدن ديكسينميش كيمی ، هامی آياغا قالخدی . هر طرفدن افسره دوغرو آدديملار آتيلدي. ائله بيل كي هرنفر "منم" دئيه اؤزونو جاويدانين يئرينه تانيتديرماق ايسته ييردی. افسر اولكموش كيمي اولدو. قورخودان تاپانچاسينی قينيندان چكه رك ، قاپييا طرف جكيلدی . گؤزلرده غضبله دولو اعتراض دويولوردو. يولداشلارينين آرخاسيندا قالميش جاويدان، اللريله اونلاري گئری ووراراق ايره لی كئچدی.
او قيرخ ياشيندا ، اورتا بويلو ، قالين قارا قاش ، كسكين باخيشلی ،انلی كوره ك ، ايگيد بير آدام ايدی. يولداشلارينا دونره ك ،
نيه متاثر اولدونوز؟ دئيه، سوال وئردی. بير آندا دوداقلاريندا قيميلدانان تبسم غضبه چئوريلدی. يوخ ! دئدی .- دوشمن قارشيسيندا پوزولماق قورخاقلارا ياراشار سيزه يوخ ! بير بير اونلارلا ال وئريب ، اؤپوشدو.
رحيمين هاميدان آرتيق دوتولدوغونو، دولغون گؤز ، چاتيلميش قاشلاريندان آيدين گؤرمك اولاردی. او بيردن اؤزونو جاويدانين قوجاغينا آتدی. بلی ! بو ايكی هم پيمان ، ايكی مبارزين سون گؤروشو ، ابدی آيريليغی ايدی.
غلامرضا قاپيدان چيخاركن، بيرده دونوب اونلارا حسرتله باخدی. يئنه دوداقلاريندا تبسم اويناييردی.
- الوداع ! عزيز دوستلار ! دئييب . اوتاقدان چيخدی.
- الوداع ! اي وطنين شرفلی اوغلو! دئيه ، يولداشلارينين اوجالان سسی ايله قاپی باغلاندی.
محبوسلار دمير قفسده سيخيلان آصلان كيمي ، اوتاغا سيغماييرديلار. اؤز هيجانينی ، هره بير جور سوندورمه يه چاليشيردی.آرتيق او ، يوخ ايدی. آنجاق ، ياتديغی يئرده اؤزو يازيب ، دونه – دونه اوخودوغو شعر پارچاسی هله ده دوروردو. اونو اوخوماغا باشلايان صمدين احساساتلا دولو آهنگی ، هامينی اؤزونه گتيردی.
" قوي شاهيديم اولسون تاريخ يازانلار ،
آزادليق اوغروندا چكيلديم دارا ،
شرافتله اؤلدوم ، آنجاق باشيمي ،
ايمه ديم هئچ دونيادا جللادلارا !"
شهربانی اداره سی بويوك بير زيندانا چئوريلميشدی. اوتاقلار آغزينا قدر ايستينطاق آلتيندا ياتان گناهسيزلارلا دولموشدو . آدامين چوخلوغوندان اوتورماغا يئر يوخ ايدی. قاپی وپنجره لر هميشه باغلی اولدوغوندان ، ايی قوخودان باش پارتلايير، نفس آلماق اولموردو.كئشيكچيلر مسلح حالدا قاپيلاردا قدم وورور، آغير و يونگول مسلسللرايله ، نيظامی قووه لر شهربانينين دوره سينی آلميشديلار.بوآغيرمحيط اؤزيئرينده،گئجه-گوندوز،آراسی
كسيلمدن اوتاقلاردان ايستينطاغا چاغيريشلار،سويوش-توهين وايشكنجه لرمحبوسلارين روحيني سيخير، بدبينلشديرير،حيات وياشايشا اولان اميدلرينی سوندوروردو.بعضيلری دئيلن بهتانلار،توهينلرقارشيسيندا
سوسور، جاواب وئرميرد ی .باشقالاری چيلغينلاشير،وورغون حالی آليردی.بوگئديش ايستر- ايسته مز هامينی دوشونمه يه ، يادلار – يابانجي لار الينه دوشدويونه اوره كدن يانير، بو وحشی لييين سونو نه اولاجاغينی فيكيرلرينده ووروشدورور،عايله لرينی فلاكت و قورخو ايچريسينده كئچينديكلرينی نظرلرينده جاللانديرير، سارسيليرديلار. چوخلاری دا – "يئنه ده می اسارته بويون ايمه لييك؟، يئنه ده می طالعيميزی يادلارا –ساتقينلارا تاپشيرماليييق؟" نه اوچون؟ نه اوچون؟! دئيه ، دوشونور، بئينلرينده دومانلی، قارا فيكيرلر آت چاپيردی. گونش داغلارين دالينا چكيلديكجه، سولغون ساچاغلارينی داغلاردان ، دوزلردن يغيردی. گئجه قارانليغی شهری قوينونا آلديقجا، زندان محيطينه قيزديرمالي بير سوكوت چوكوردو.بو دوزلمز ، بوغوجو سوكوت ايچريسينده گؤزله نيلمدن ، روحي اوخشايان گؤزل بير سسله،
" آنا يوردومسان اي گؤزه ل وطن ،
هميشه ليك ياشا آذربايجان !
گولوم، بولبولوم، بولبولوم، چمنيم،
هميشه ليك ياشا آذربايجان ! "
دئيه اوخونان نغمه هامييا تانيش ايدی. اوركلری اوخشايان بو سس –اؤلوم اينتيظاريندا اولان آزادليق قارتالينين سسي ايدی.اونون سسي قارانليغا سالينميش قوی بير نور كيمی، اوركلری ايشيقلانديريردی.
بدبينليك ، اميدسيزليك بولودونو تميزلدی. بو سس همين گئجه نين سحری دار آغاجينا تاپشيرماق اوچون، زنداندان- شهربانييه كوچورولموش غلامرضا جاويدانين سسي ايدی.
عموميتله اؤلوم حؤكمو آلتيندا ياتان محبوسلاراؤلومون ياخينلاشديغينی دويوركن، قورخويا دوشر، وحشت وارليغينی سارسيدار. ساغ ايكن اؤلوم توزو اوزونه قونار.لكن ، دارآغاجي –اؤلوم اونوگوزله يركن ، اوآزادليق ماهنيسينی اوخويوردو.
آذان سسلری شفق سوكوله جيينی بيلديريركن، شهربانينين قاباغيندا مسلح بير دست گؤروندو. گئجه سرخوشلوغوندان خومار گؤزلری قان چاناغينا دؤنموش افسر"دايان!" امری وئردی. بير نئچه نفر ايچری گيردی. گئجه نين سوكوتونو پوزان ماهنی سسی اونو حيرته سالدی. نوبتچييه دؤنه رك.
- بو بايغوشون سسی هله ده كسيلمه ييب؟دئيه، وئردييی سوالا نوبتچی تعظيم ائده رك،
- خير ، قوربان! او ، بوتون گئجه نی ماهنی اوخوماقلا كئچيريب، تك اوزو اولسا يئنه جهنم !
او باشلاديغی هر ماهنی ، دوستاقلار طرفيندن خورا چئوريليب. دئديكده ، افسرلييه بير گؤرونوش آليب،
- اونلارين سسينی آنجاق، اودلو اسلحه لر، دار آغاجلاری كسه بيلر. دئدی. قاپی آچيلدی.غلامرضا قوللاريندا قاندال ،غرورلا دورموشدو. افسر ايستهزالی بير تبسمله،
- بويورون جيناب! آمريكا فوقولو سيزی گؤزله يير. سيز اوخوماقدان دويماديغيز كيمی، دار آغاجلاريدا سيزدن دويمور. دئديكده ،او معنالي و كسكين بير باخيشلا ،
- من حاضرام! دئييب.گولومسه دي.افسر.
- اؤلوم آياغيندا ايكن ، يئنه ده گولورسن؟ دئيه كنايه لی بير حالدا سوال وئردی. جاويدانين بياقدان بری اوزونو ايشيقلانديران تبسم يوخ اولدو. نفرتله دولو كسگسن باخيشلارينی افسرين گؤزلرينه زيلله دی .
- شرف و ايفتيخارلا اوز-اوزه گليركن ،نه اوچون گولمه ييم؟ آلنيم آچيق ،اوزوم آغ، باشيم اوجادير، فقط ساتقينلارين اوزو گوله بيلمز! دئديكده، بو سؤزدن افسر توتولدو.رنگ وئريب - رنگ آلدی. خجالته اوخشار بير دومان اوزونه چؤكدو.چونكو، جاويدانين سون سؤزو اونون اؤزونه ايدی.او، " وطن و آزادليق!" دئيه دؤش قاباغا گرنلردن ايدی. آنجاق، دوشمنين اوستونلويونو دويوركن . چنلی، دومانلی بير سحر قاچيب، دوشمن دسته سينه قوشولموشدو.اؤز خلقينه، وطنينه خيانت ائتميشدی.جاويدانين سؤزونه جاواب تاپماديغيندان ، داريلميش حالدا،
- بويورون! دئيه اونا يول گؤستردی.جاويدان اونلارين قاباغينا دوشدو.يئنه اوزونو تبسم ايشيقلانديردی. هر طرفدن آوتومات و توفنگله اونون دوره سينی آلديلار.
- ايره لی! دئيه ، حركت امری وئريلدی.غلامرضا آتديغی ايلك آديملا ، آذربايجان ملی سرودونو اوخوماغا باشلادی. بو، اونون اؤز يولداشلاری ايله وداع ماهنيسی ايدی.اويانميش محبوسلار اونون سسينه سس وئريب اوخوماغا باشلاديلار. بو ايستيقبال اونو داها دا روحلانديردی. اؤز آدديمينی اوخونان ماهنی آهنگی ايله اويغونلاشديراراق ، بير سرباز كيمی شاخ آدديملارلا ايره ليلدی.
دؤرد آيدان بری قان حريصلرينين دوشگونلويو هله ده سؤندوره بيلمه ين دار آغاجلارينين ديبينده "دور!" امری وئريلدی.
سؤكولن دان يئرينده قارا بولودلار قايناشيردی. تبريز قارا دونونو آتماق ايسته ميردی.سانكی ،اوغلو اؤلموش آنا كيمی، ياس ساخلاماق ايسته ييردی. اسن كولك اوولتوسو، آرا بير اوچان قارغالارين قاريلتيسيندان باشقا ، بير سس ائشيديلميردی.غلامرضانين حؤكمو اوخوندو.دكتر معاينه سينی بيتيرديكدن سونرا ، حيرت ايچريسينده،
- گؤرونمه ميش ايشدير! قلبی عادی حالدا وورور. دئييب، اؤزونه اينانميرميش كيمی، يئنی دن بيرده اونو معاينه ائتدی.- بلی ! قلبی طبيعی حالدا وورور.دئيه سؤزونو تكرار ائتدی. بوحال سوست، هدفسيزلر اوچون تعجبلی اولا بيلردی.آزادليق اوغروندا چارپيشان سارسيلماز بير اينسان اوچون،يوخ!
او، ايل ياريم بوندان قاباق، اؤز فدايی دسته لرينه " اؤلوم، يا آزادليق!" دئيه ، قارتال كيمی، دوشمن اوزرينه شيغاييب، آنا تورپاغی غصبكارلاردان تميزلدييی زامان ، اوزونده غرور ، گؤزلرينده ظفر دالغالانيردی. بو گون دار آغاجينين ديبينده ده او، اؤز غرورينی الدن وئرمه ميشدی.قورخونج اؤلوم بئله اونو دئييشه بيلمه ميشدی.چونكو، او،اسارت آلتيندا،ننگين ياشاماقدانسا،اؤلومو اوستون توتور.او آزادليق عاشيقی ايدی. رسمی مراسيم بيتدی.سون سؤزه بئله باشلادی:- من دار آغاجی ديبينده ايكن ، يئنه ده اؤز خالقيمي سئويرم. وطنيمين ايستيقلالی و خالقيمين آزادليغی منيم آرزوم دور! دئييب، اوزونو ايشيقلانماقدا اولان شرقه طرف توتدو.- باخين! دئدی.-گئجه نين حؤكم سوره ن قارانليغينی ، چيخماقدا اولان گونشين نورو بوغور. بو بير حقيقت ايكن، ظلم –ستمين ابديلييينه كيم اينانار؟...دئييب ، دالغالی سسله
"ای وطنيم آذربايجان اودلار يوردوندان بير نيشان،
سن بويوتدون ستارخانلار آدلی سانلی كئچميشين وار.
قوجا شرقين چيراغی سان آزادليغين بايراغی سان.
و الا... اوخويوب، قورتارديقدا،
من حاضرام! دئدی. ايكی دقيقه كئچمه ميش ، دار آغاجی اونو ، وطن و خالقينين اليندن آلدی. او، اؤلدو. آنجاق آدی "جاويدان" اولاراق، آزادليق سئوه ن اينسانلارين اوره يينده ياشاييرو ياشاياجاق!
1330 شمسی
قايناق: حيات فاجعه لريندن ،گنجعلی صباحی،انتشارات دنيا، چاپ اول،1359 فروردين آيی
http://qaranfil.blogfa.com/post-38.aspx
Read more!
posted by <21 Azer> |
3:27 PM
-
زمینه ها و سیر قیام فرقه ی دموکرات آذربایجان
م.ع.زنگین
مقدمه:
ایران کشوری است پهناور که در آن واحدهای گوناگون ملی با زبان، فرهنگ و ویژگی های تاریخی، نژادی و تباری خود به شکل به هم پیوسته و متحد زندگی می کنند. آذربایجان یکی از واحدهای ملی است که در تاریخ سیاسی، اجتماعی کشورها جایگاه ویژه ای دارد. جنبش های اجتماعی در چند سده واپسین به دلایل گوناگون سیاسی، اجتماعی به ویژه جغرافیایی در این منطقه شکل گرفته و به نقاط دیگر کشور گسترش یافته است. در این راستا انقلاب مشروطیت که زمینه ساز جنبش های بعدی بود از آذربایجان شروع و به نقاط دیگر تسری یافت، از این رو آذربایجان سنگر آزادی خواهان در همه ادوار بوده است و با استبداد جنگیده و تاوان سنگین آن را نیز به شکل های گوناگون پرداخته است. در سالهای آخر دوره قاجاری با آنکه محل مسکونی و آموزشی شاهزادگانی بود که در پی شاه به سلطنت می رسیدند و از امتیاز ویژه ای در تجارت داخلی و خارجی برخوردار بود، بنا به دلایلی از جمله جنگهای قاجاریه وروس، انقلابات عصر مشروطه - که علی رغم دستاوردهای نوین سیاسی از نظر اقتصادی برای آذربایجان وبه ویژه تبریز بسیار خسارت بار بود- و عناد طرفداران استبداد و نیز تمرکزگرایان نوظهور پس از انقلاب مشروطه و نیز وقایع مصیبت بار بعدی مانند فجایع جنگ جهانی اول و... دچار رکود اقتصادی شد.
در دوره ی رضاخان شرایط نوینی بر جامعه حاکم شد. دولت قدرتمند مرکزی در راستای ایجاد دولت واحد با محدودیت ارتش منظم برای یکسان سازی شیوه زندگی و زبان واحد تلاش پی گیر خود را آغاز کرد و از این رو آذربایجانی ها نه تنها با فقر و محرومیت، نیز با تحقیر زبان و هویت ملی خود رو به رو شدند. مردم ترک زبان آذربایجان خاطرات دلگزایی از دوران رضاخان دارند، زیرا نه تنها دست آوردهای اقتصادی و اجتماعی این دوره بهره مند نشدند بلکه بخش عظیمی از ثروت مادی و معنوی خویش را به دلیل سیایت های غلط و مغرضانه ی حکومت مرکزی از دست دادند.
با ورود متفقین به کشور و عزل رضا شاه از پادشاهی، روزهای نویدبخش فرا رسید و بعد از سالها سرکوب و خفقان، نیروهای سیاسی و اجتماعی فرصت دوباره یافته و فعالیت های وسیع جان گرفت. نیروهای مبارز آذربایجان، روزنامه ی دوزبانه ی آذربایجان را منتشر کردند که با واکنش شدید مرکز (تهران) رو به رو شد و جلوی پخش این روزنامه گرفته شد و نیز فعالیت های هنری در تبریز احیا شد و کانون هنرمندان آذربایجان (آکتورال آذربایجان) نمایشنامه هایی را به زبان ترکی روی صحنه بردند(1) که با استقبال بی نظیری رو به رو شد و امیدواری به آینده جای یاس دوره ی رضاخان را گرفت.
در فروردین 1321 کمیته ایالتی حزب توده ی ایران در تبریز فعالیت خود را آغاز کرد و مورد استقبال طبقات زحمتکش و فقیر به ویژه دهقانان و کارگران قرار گرفت و اندک اندک زمینه های تشکیلاتی برای ظهور فرقه دمکرات بر پایه ی آرمانهای حزب دموکرات پیشین آذربایجان فراهم شد و البته حکومت مرکزی وقت عکس العملی جز حکومت نظامی و زور و ارعاب در برابر این تحولات از خود بروز نمی داد.
نهایتا دولتیان و به قول کسروی "تهران نشینان" عداوت و حسادت همیشگی خود را نسبت به آذربایجان مترقی در آغاز کار مجلس چهاردهم بروز داده و اعتبار نامه ی سید جعفر پیشه وری، مبارز و شخصیت برجسته ی سیاسی و منتخب آذربایجان برای حضور در مجلس چهردهم را رد کرد و این آتش کینه دامن حاج رحیم خویی را نیز گرفت چنانکه او نیز از راه یافتن به مجلس باز ماند.
پیشه وری به میان مردم خویش بازگشت و به یاری گروهی از مبارزان و فعالان سیاسی آذربایجان، به اقدامی شجاعانه و متناسب با فرصت فراهم آمده ( حضور شوروی در آذربایجان) دست یازیده و "فرقه دمکرات آذربایجان" را بنیان نهاد. فرقه با انتشار بیانیه ی دوازده ماده ای در روز 12 شهریور 1324 رسما اعلام موجودیت کرد و سرانجام با تلاشهای بی وقفه و دیپلماسی فعال، فرقه دمکرات آذربایجان در روز 21 آذر 1324 موفق به تاسیس "دولت یا حکومت ملی آذربایجان" شد، اما همانگونه که متعاقبا بررسی خواهد شد، این حرکت آزادی خواهانه که مثل همیشه ی تاریخ از آذربایجان آغازیده بود پاسخ مناسبی از سوی محافل سیاسی و روشنفکری سایر نقاط کشور نیافت و سستی سایر شهرهای بزرگ و محافل روشنفکری از جمله در خود تهران ، فرقه و دولت ملی آذربایجان را به انزوا وافراز راه خویش از راه آزادی ایران کشاند و این خود عاملی بزرگ بود در شکست کار این حکومت خود مختار. به هرگونه پس از یکسال فعالیت و گاها بلند پروازی های ایده آلیستی، حکومت ملی آذربایجان با هجوم ارتش ملی!! به صورتی موحش و حقیقتا انسان ستیزانه سرکوب و آذربایجان دچار مصیبتی دیگر شد و روشنفکری وابسته به حکومت و محافل گوناگون بیگانه پرست، دست شادی برافشانده و اظهار شادی نمودند که آذربایجان به آغوش وطن بازگشته است؟!! راستی، دلیل این همه حسادت و کینه ورزی به آذربایجان که هنوز هم مستدام و روزافزون است چیست؟؟
تتمه ی سخن اینکه با شکست جنبش آذربایجان و کردستان (که متعاقب حرکت پیشه وری سر بر آورد و به سرنوشت فرقه دچار شد)، در تاریخ سیاسی کشورما جایگاه ویژه دارند. فعالیت سیاسی و نهادهای دمکراتیک(اگر وجود داشته باشند) باید از آن عبرت گیرند و با تخطئه ی حرکت های آزادی خواهانه و دمکراتیک منطقه ای و محلی، موجبات تفرقه و در نتیجه استقرار آسان حکومتهای استبدادی را فراهم نیاورند اما متاسفانه ظاهرا حکومت قبلی و فعلی در این امر کاملا موفق بوده و هستند چنانکه در دوره ی پهلوی حرف زدن و نوشتن از این جنبشها به خصوص حکومت ملی یکساله آذربایجان مهر یاساق خورد و امروز نیز به برکت تبلیغات محافل روشنفکری وابسته به حکومت و نیز کینه و حسادت روشنفکری محفلی فارس پرست نسبت به ادامه ی حرکت آزادی آذربایجان به شکل جدید، نسل جدید فعالان سیاسی و پژوهشگران با دیده تردید و انکار به جنبش های آزادی خواهانه ی محلی می نگرند و نهضت فرقه دمکرات در صدر این حرکت های تحت تبلیغات سوء قرار دارد. اما تاریخ به راه خود می رود و به قول انگلس: "موش تاریخ از هر سوراخی که پیدا کند سر بر می آورد."! و مورخ اگر مورخ باشد می باید که با دانستن و درک گذشته قدرت پیش بینی آینده را داشته باشد، همان قدرتی که روشنفکری ایران به سبب عدم واقع گرایی تاریخی و سرگرم شدن با قصه های تاریخی و تاریخ برساخته، خود را از آن محروم ساخته است و امروز با تاسف بسیار شاهد رشد هر چه بیشتر تنگ نظری های بازمانده از عصر پهلوی در زمینه ی تاریخ ایران و جنبش های آزادی خواهانه ی محلی به خصوص حرکت های متکی به هویت های منطقه ای و ویژگی های چند ملیتی ایران هستیم. اما نهادینه کردن دموکراسی و احقاق حقوق بشر در ایران نیازمند شفافیت و احترام متقابل به خواسته های همه ی واحدهای گوناگون، با زبان و فرهنگ متفاوت آنهاست. قدرت متمرکز یکی از پایه های اصلی استبداد و سرکوب است و این قدرت متمرکز سرکوبگر در ایران پابرجا خواهد بود مگر آنروز که جنبش های منطقه ای، مطالبات برحق خود را در یک واحد فراگیر فراقومی تعریف کرده و امید دستیابی به این مطالبات را در این واحد فراقومی داشته باشند.امید واریم!
در این جستار مایه، چون بیشتر در پی تبیین زمینه های ظهور قیام فرقه دمکرات بوده ام، بخش قابل عرضه، بخش "آذربایجان در دوره رضا شاه" می باشد که تا حد امکان سعی شد با اتکا به منابع، ستمهای بی حد در حق آذربایجان مورد بررسی قرار گیرد تا به این آسانی این حق را به خود ندهیم که فرقه دمکرات را بازوی شوروی و پیشه وری را مزدور استالین بنامیم و نیز چون نقل سیر کرونولوژیک تشکیل فرقه، تکرار مکررات خواهد بود به صورتی خلاصه از آن درخواهیم گذشت.
آذربایجان در عصر رضاخان: آذربایجان بنابه دلایل مختلف سیاسی، اقتصادی و جغرافیایی و نیز صفات ملی مردمان آن از دوره ی تکوین حکومتهای فراگیر در ایران، فعال ترین و در عین حال پر تنش ترین منطقه ی قلمرو حکومتهایی بوده که از عصر رضاخان با عنوان دولت- ملت ایران شناخته می شود. دلایل سیاسی و جغرافیایی و به بیانی بهتر دلایل ژئوپولوتیک، اصلی ترین عامل تکوین تاریخ آذربایجان به عنوان مرکز و کانون تحولات نوین در منطقه می باشد. با نیم نگاهی به تاریخ ایران متوجه می شویم که ظهور دولت فراگیر صفوی که اساسهای واحد سرزمین ایران توسط آن پی ریزی شده، در آذربایجان صورت عملی یافته و مهمترین حامیان این دولت مردمان ترک آذربایجان بوده اند و با آغاز کار این حکومت و دولت به عنوان بنیادگذار واحد سرزمین و کشور ایران، نقش تاریخی آذربایجان در تحولات ایران آغاز می شود. دولت قاجاری نیز که پس از دولت مستعجل نادری بر سر کار آمد میراث دار ایدئولوژی و سیستم حکومتی صفویان می بود و بیشترین اتکایش به قزلباشان بود که مرکز تجمع و حیات اجتماعی آنان آذربایجان بوده هر چند پایتخت و مرکز اصلی حکومت از عهد صفوی بنابه دلایل سیاسی به ویژه بیم استیلای عثمانیان بر مرکز حکومت، به نقاط مرکزی ایران امروز یعنی اصفهان و بعدها در عهد قجری به تهران انتقال یافت ولی این امر به هیچ وجه از اهمیت آذربایجان به ویژه شهر تبریز نکاست و در سده های اخیر این واقعیت تاریخی اثبات شده است که آذربایجان دروازه ی ورود پیامدهای تحولات نوین جهانی به ایران بوده است چنانکه شهر تبریز به عنوان شهر اولین ها معروف است و عموم تحولات نوین در زمینه های فکری و فرهنگی و سیاسی- اجتماعی ابتدا در آذربایجان و تبریز آغازیده سپس، حتی به تهران رسیده است. از نظر صفات ملی نیز اولین همبستگی قومی یا به بیان ابن خلدون عصبیت مورد نیاز برای تاسیس یک حکومت، عصبیت شیعی تقویت یافته و اما به سبب رقابت و مقابله با عثمانیان سعی بر جایگزینی یک زبان و عصبیت قومی جدید به جای زبان و عصبیت ترکی شد. به هر حال ولیعهد نشین بودن تبریز در عهد قاجاری این شهر را به عنوان پایتخت دوم در صدر اهمیت قرار داد و سرانجام آذربایجان با ایفای نقش فراموش ناشدنی تاریخی در جریان انقلاب مشروطه، اهمیت بی بدیل خود را به اثبات رساند و توانست به عنوان سنگر مبارزه با استبداد مشروطیت مورد مطالبه ی نوگرایان ایران را به کشور بازگرداند و اما با ظهور رضاخان و استقرار او به عنوان دیکتاتور مطلق العنان و استیلای او بر امور، سالهای سیاه برای آذربایجان و آذربایجانیان آغاز شد.
در آغاز زمامداری رضا شاه آذربایجان از موقعیت خاصی برخوردار بود. از نظر اقتصادی از وضعیت بهتری نسبت به سایر مناطق کشور برخوردار بود به خصوص چون عمده ی بخش اقتصاد ایران به تولیدات زراعتی متکی بود، آذربایجان از این نظر در واقع تولید کننده بخش عمده غله ی کشور بود. از نظر شهر نشینی نیز شهر تبریز از لحاظ ظهور و رشد طبقه متوسط شهری که عموما اولین طبقه ی پذیرنده تحولات نو هستند، جایگاه ویژه ای داشت و علی رغم رشد احساسات ناسیونالیستی در آذربایجان، خواست جمعی قابل توجهی برای جدا شدن از ایران وجود نداشت و حتی خیابانی با پیوستن آذربایجان به ترکیه مخالفت کرده و میرزا کوچک خان را به دلیل اتحادش با بلشویک ها مورد انتقاد قرار داده و در جواب دعوت میرزا کوچک خان برای همکاری، گفت:"چه تفاوتی بین شما و وثوق الدوله است؟ او می خواهد ایران را با کمک نیروهای بریتانیایی اداره کند و شما مایلید همین کار را با پشتیبانی روس ها انجام دهید"(2) و حتی فعالان آذربایجانی که در قفقاز بوده و به دلیل دوری از حوزه ی اقتدار رضا خانی، آزادی عمل بیشتری داشتند با مسئله ی جدایی آذربایجان از ایران موافق نبودند. دمکرات های ایرانی نیز در باکو نشریه ای به نام "آذربایجان جزء لاینفک ایران" منتشر می کردند(3) و حتی خود سید جعفر پیشه وری که پیش از آغاز کار دولت ملی آذربایجان نیز سوابق دیرینه ای در حفظ علایق هویت ملی (آذربایجانی) داشت در مقاله ای در نشریه(روزنامه) حقیقت، شماره 57 در تاریخ 20/1/1301 در تهران نوشت:" آذربایجان ایرانی است، او تجزیه نمی خواهد، او را با تهمتی که خودش تنفر دارد نکشید"(4) و البته این به معنای آن نبود که آذربایجانی ها مطالبه ای از مرکز ندارند، و راجع به همین مسئله پیشه وری در همان روزنامه در تاریخ 13/3/1301 (شماره 92)، نوشت: " ما در ایران این گونه اسارت های ملی را قائل نیستیم ... این را نمی توان انکار کرد که حکومت مرکزی تاکنون توجه تامی به ولایات معطوف نداشته و آنها را از خود راضی نکرده و این که آنها تا کنون به فکر تجزیه نیفتاده اند، همان احساسات ایرانیت بوده است و اما با این اصول اداره، ممکن نبود از مردم جلوگیری شود. ما کار نداریم که در ابتدا چگونه بوده، شاید آذربایجانی ها از جنس مغول هستند یا خراسانی ها از نسب عرب یا گیلانی ها از ملت دیگر یا کردها از نسل مدی بوده اند، این ها را امروز مدرک قرار دادن دیوانگی است".(5)
سید حسن نقی زاده نماینده تبریز در مجلس اول مشروطه، درباره مسئله تمایز فرهنگی و زبانی آذربایجانی با مرکز می نویسد: " دولت باید نسبت به اهالی آذربایجان، ولو ناز کنند و زیاده روی و تندی نمایند، روی محبت زیاد نشان بدهد و مامورین آذربایجانی الاصل وطن پرست به ادارات آنجا مامور کند که هم ایرانی واقعی بوده و هم با زبان خود اهل محل با آنها حرف زنند و... مردم آذربایجان یک اختلاف و مبانیت دارند که جدایی زبان فارسی از ترکی است، لکن صد رشته اتحاد دیگر دارند که یکی از آنها مذهب تشیع و دیگری عادات مشترک و معارف مشترک (کولتور) و مراودات و غیره است ... ولی وقتی که کلمه جواب معمولی تمام ایران را تبدیل به کلمه پاسخ کردیم، به دست خود یک رشته اتصال و الفت را بریدیم و دیگر اهل تبریز زبان شما را از آنچه هم که کم تر می فهمند و خودمان را از دوستی برادران تبریزی مسلمان و شیعه دور کرده ایم و اگر امشاسپندان را به جای ملائکه اختیار کنید و کلمه ی ترکی الاصل "قشون" و " ساخلو" را برای اینکه ترکی " منحوس و منفور" است با اینکه مفهوم عامه زبانان است دور انداخته کلمه جعلی و بی معنای ارتش و پادگان را که نه اهل آذربایجان می فهمند و نه اهل گلپایگان، به جای آنها بگذارید این مباعدت و انفصال و بیگانگی را شدت داده اید و به این داداش بیگ قفقاز کمک کرده اید که دائما می گوید ما را با این فارس ها چه قرابتی است! "(6)
البته در این زمان عقیده ی تورانیسم نیز بسیار رایج و تشکیلات "تورک اوجاغی" فعالیت بسیار گسترده و فراگیری در ممالک تورک نشین داشت (7) و حکومت تشکیل شده توسط حزب مساوات در آذربایجان شمالی به سال 1918 نیز طرفدار عثمانی و ایده تورانیسم بود که البته این حکومت به سال 1920 توسط شوروی برافتاد و چون این نوع کوشش های انترناسیونالیستی "تورک اوجاقلاری"( کانون های تورک) شامل بخش عظیمی از ایران یعنی آذربایجان جنوبی می شد، ملی گرایان فارس نیز واکنش های گاها بسیار تندی نسبت به این بیداری ملی گرایانه نشان می دادند. من جمله مجله ی ایرانشهر در پی محکوم کردن ایران از سوی روشنی بیگ، از سران "تورک اوجاغی" به خاطر ستم هایی که به تورک های ایران روا می دارد، مقاله ای از یوزف مارکوارات، ایران شناس آلمانی راجع به ایرانیت آذربایجانی ها چاپ کرده و در پایان آن نیز شعر معروف عارف قزوینی درج شد در مزمت زبان ترکی(8) که: نسیم صبحدم برخیز/ بگو به مردم تبریز/ زبان ترکی از برای قفا کشیدن است/ صلاح، پای این زبان ز مملکت بریدن است/ دواسبه با زبان فارسی از ارس پریدن است/ که نیست خلوت زرتشت جای صحبت چنگیز!!؟
تقی ارانی نیز در مقاله ای در ایرانشهر به سال 1303 چنین می نویسد: "امروز قلب هر آذربایجانی در محبت ایران می تپد. در انقلاب مشروطیت ایران فداکاری های آذربایجان بر همه کس واضح و آشکار است. پس در این مساله چون آذربایجان سر ایران بوده و هست باید افراد خیر اندیش ایرانی فداکاری نموده، برای از میان برداشتن زبان ترکی و رایج کردن زبان فارسی (که از آغاز تا چند قرن پیش زبان مردم آذربایجان بود) بکوشند و خود جوانان آذربایجانی باید جان فشانی کرده، متعهد شوند تا می توانند به زبان ترکی تکلم نکنند" وی همچنین در مقاله ی "آذربایجان یا یک مساله ی حیاتی و مماتی و ایران" به مشکل ترک زبان آذربایجان پرداخته و ادعای ترک نژاد بودن آنان را باطل دانست.
نمونه ی دیگر این وارونه دیدن، مجله ی آینده بود و به خصوص مقالاتی که به قلم سردبیر آن، محمود افشار درباره ی آذربایجان و مسائل پیرامون آن چاپ می شد. وی در شماره ی اول این مجله درباره ی مسئله ی ملی ایران می نویسد:"مقصود ما از وحدت ملی ایران، وحدت سیاسی، اخلاقی و اجتماعی مردمی است که در حدود امروز مملکت ایران اقامت دارند. این بیان شامل دو مفهوم دیگر است که عبارت از حفظ استقلال سیاسی و تمامیت ارضی ایران باشد. اما منظور از کامل کردن وحدت ملی این است که در تمام مملکت زبان فارسی عمومیت یابد، اختلافات محلی از حیث لباس، اخلاق و غیره محو شود و ملوک الطوایفی کاملا از میان برود. کرد و لر و قشقایی و عرب و ترک و ترکمن وغیره باهم فرقی نداشته، هریک به لباسی ملبس و به زبانی متکلم نباشند. به عقیده ما تا در ایران وحدت ملی از حیث زبان، اخلاق، لباس وغیره حاصل شود، هر لحظه برای استقلال سیاسی و تمامیت ارضی، احتمال خطر باشد".(9)
باری با آغاز سلطنت رضا شاه، آذربایجان در وضعیت اسفناکی قرار گرفت. حکومت نورسیده از دو ابزار اقتصادی و فرهنگی برای تحت فشار قرار دادن آذربایجان بهره برد. به جرئت می توان گفت که آذربایجان در دوره ی 16 ساله ی حکومت رضاخانی، چنان در فشار و تنگنا بود که کمتر نظیری می توان برای آن یافت. از نظر اقتصادی، سیاست رضا شاه در متمرکز کردن امور بازرگانی وتجاری به تهران معطوف بود و آذربایجان پیشگامی خود را در تجارت و تبریز اهمیت ویژه ی اقتصادی اش را از دست داد و بدین سبب عناصر فعال و حیاتی سعی به مهاجرت به تهران کردند. در همین زمان مازندران که زادگاه رضا شاه بود، در اولویت صنعتی شدن قرار گرفت.(10)
از سال 1310 تا 1320 از 20 کارخانه ی جدیدی که در 4 شهر آذربایجان(تبریز-ارومیه- مراغه و میاندواب)
برپا شد، تنها دو کارخانه با سرمایه گذاری مستقیم دولت برپا شد در حالی که در همین مدت در ایالات مرکزی و شمالی کشور، دولت برای 20 کارخانه از 132 کارخانه ی تاسیس شده سرمایه گذاری کرده بود.(11)
"در دوران سلطنت رضا شاه آذربایجان کم کم پیشگامی گذشته خود در تجارت را از دست داد. با اینکه آذربایجان زمانی دروازه ی تجارت ایران با جهان غرب نامیده می شد، در این دوران به این حد تنزل یافته بود که آن را تنها انبار غله ی ایران می نامیدند. روش سیاسی رضا شاه در تمرکز تجارت در تهران به اضافه مشکلاتی که بازرگانان آذربایجانی در رابطه تجاری خود با رژیم تازه بنیاد شوروی در آن سوی مرزهای شمالی داشتند از عوامل عمده کاهش رونق تجاری این منطقه بود".(12)
از نظر فرهنگی برنامه های دولت رضا شاه در جهت یکسان سازی فرهنگی اعمال می شد. تحصیل در مدارس به زبان فارسی بود. معلمان موظف بودند که به زبان فارسی تدریس کنند. محسنی رئیس فرهنگ آذربایجان گفته بود: "هر کسی که ترکی حرف می زند، افسار الاغ بر او بزنید و او را به آخور ببندید." و در دوره ریاست ذوقی صندوی جریمه ی ترکی حرف زدن در دبستانها گذاشته بود. آموزش به زبانهای محلی و انتشار کتاب و روزنامه به زبانی غیر از فارسی ممنوع شد.(13)
استاندارانی که در دوره رضا شاه به حکومت آذربایجان نصب می شدند عموما افرادی مغرض و کم سواد بودند و اینان به جای کسانی همچون دکتر مصدق، که قبل از به سلطنت رسیدن رضا شاه، استاندار آذربایجان بود و بارها از مردم آذربایجان تجلیل کرده بود(14)، بدین سمت گذاشته می شدند.
شدیدترین و مشهورترین اهانت ها به فرهنگ و هویت و مردم آذربایجان توسط مستوفی صورت گرفت و وی با وقاحت تمام گفت: "آذربایجانی ها ترکند، یونجه خورده و مشروطه گرفته اند و حالا نیز کاه می خورند و ایران را آباد می سازند".(15) وی همچنین در جوابیه ای که بر مقاله ی سلطان زاده تبریزی نوشته، چنین می گوید: " ... بلی من هیچوقت اجازه نمی دهم که روضه خوان در مجالس ختم، ترکی بخواند و در سخنرانی های خود می گفتم شما که اولاد واقعی داریوش و کامبیز هستید(!!؟؟) چرا به زبان افراسیاب و چنگیز حرف می زنید.(؟؟) و از این بیانات هم جز ایجاد حس وحدت ملی و جلوگیری از ترک مآبی و کوتاه کردن موضوع اقلیت ترک زبان در نزد خارجی ها که به عقیده ی من بزرگ ترین توهین به اهالی آذربایجان است(!!؟؟) و نویسنده مقاله اسم آن را همدردی! گذاشته است، نداشته ام و زبان فارسی را که زبان نوشتن و تدریس و زبان رسمی و عمومی است ترویج کرده ام".(16)
همراه با اعمال این تضییقات و فشارهای اقتصادی و فرهنگی که در دوره ی رضا شاه بر آذربایجان روا داشته می شد حرکات عمده ی دیگری نیز در تهران آغاز شده و پی گیری می شد که به ظاهر موضوعی تحقیقی و علمی اما در واقع حاصل انگیزه های سیاسی و فرمایشی و دولتی بود در راستای ملت سازی از نوع رضاخانی!. این بستر فکری را کسانی همچون محمد علی فروغی، دکتر محمود افشار یزدی، علی اصغر حکمت و ... آماده می کردند. هر کدام از این افراد بخشی از این پروژه را پیش می بردند. هزاره فرهنگی فردوسی راه می انداختند و فرهنگستان ایران تاسیس کردند و جعل نسخ به اصطلاح تاریخی را مد کردند و بدین ترتیب زمینه ای فراهم شد تا هر آنچه که رنگ غیر آریایی دارد! در دستگاه پیشنهادی و بر ساخته ی این تولید گران عرصه تاریخ و فرهنگ، استحاله شده و آریانیزه شود!
آذربایجان این بار در معرض تحریفات تاریخی و استحاله ی فرهنگی بسیار موذیانه ای قرار گرفت. به پیشنهاد محمد علی فروقی کمیسیون جغرافیا وابسته به فرهنگستان ایران تاسیس شد وظیفه این کمیسیون "تبدیل اسامی بیگانه اماکن ایرانی به فارسی" بود. در ترمینولوژی فرهنگستان تمامی زبانهای ملل کشور به جز فارسی، اجنبی شمرده شده اند. ریاست این نهاد بر عهده ی فروغی و وثوق الدوله بود. در یکی از اسناد کمیسیون آمده بود که: "اگر با این اسامی جغرافیایی کلماتی مانند چای، سو، بولاغ و نامهای مشابه آن باشند این اسامی بیگانه مشخص و به فارسی تغییر داده شوند". بدین ترتیب نامهای روستاها و شهرها دستخوش تغییر شد. تغییر ی که هیچ دلیل منطقی نداشت و اگرچه نام جدید هرگز در میان مردم مصطلح نشد ولی همچنان حتی امروز نیز در اسناد رسمی به کار می رود. این در حالی بود که نامهای وضع شده ی جدید مجعول و بی معنا و گاها مضحک و بدون هیچ محمل تاریخی بودند.(17)
محمود افشار در مقاله ای در مجله ی آینده در اسفند 1306 طی خطر زرد نامیدن خطری که به ظن او از جانب ترک های عثمانی و تاتارهای شمال غرب، وحدت ملی ایران را تهدید می کرد، راجع به خطر زرد اینگونه توضیح می دهد: "خطر زرد تهدیدی موقتی نیست بلکه یک قسم خطر ملی و دائمی برای کلیه ملل و اقوام ایرانی نژاد (ایرانی ها، افغانی ها، کردها، تات ها و تاجیک ها) است". او برای رفع این خطر پیشنهاداتی در مقاله "ناسیونالیسم و وحدت ایران" در بهار 1305 در مجله ی آینده ارایه کرده است وی پیشنهاد می کند که سخن گفتن به زبان ترکی ممنوع شود، بخشی از ترک زبانان به نقاط فارسی زبانان ایران کوچ داده شوند نام آذربایجان به فراموشی سپرده شود و در تقسیمات کشوری نیز حدود این منطقه تغییر یابد.(18)
برای منکوب کردن زبان ترکی در آذربایجان، آن قسمت از امور که به ادارات و سازمانهای دولتی مربوط می شد در حال انجام بود ولی قسمتی دیگر از کار به صورت نظریه پردازی وکار پژوهشی به وسیله ی نویسندگان با جهت گیری خاص پی گرفته می شد. هدف هر دو جریان این بود که زبان ترکی در آذربایجان، هم در شکل و هم در ماهیت خدشه دار شود. از نظر ماهیتی باید این باور دروغین، باور رسمی و معمول می شد که زبان ترکی، زبان بومی آذربایجان نیست و تا جایی که امکان دارد، تاریخ ورود آن به آذربایجان به جلو کشیده شود و نیز اینکه زبان ترکی اصولا خاصیت لازم برای دارا بودن عنوان زبان را ندارد(19) و قابل مقایسه با زبان فارسی نیست! و عاقبت گام مهم در این راستا را سید احمد کسروی تبریزی، با نوشتن رساله ی "آذری یا زبان باستان آذربایگان"، برداشت و زبان ترکی را زبان عارضی در آذربایجان دانسته و این نظریه را عرضه کردکه زبان رایج در آذربایجان، زبان آذری بوده و لاجرم زبان ترکی بعد ها در آذربایجان رایج شده و این رساله، نشان سلطنتی انگلیس را دریافت کرد.!! و محمد قزوینی، معروف به علامه! در مقاله ای در تجلیل از کسروی به خاطر نوشتن رساله ی فوق الذکر، "اثبات این که زبان اصلی آذربایجان تا حدود قرن هفتم، هشتم هجری زبان فارسی" بوده است را از "واجبات کفایی شرع سیاست دانست(20)
در این مقال کوتاه فرصت تحلیل و تشریح این روی دادها و مجادله با آنها نیست و نیز قصد آن نیست که مثلا این اقدام و رساله ی وی را یاوه گویی صرف بدانیم. اما آنچه از این گونه وطن خواهی های کج اندیشانه حاصل شد چیزی نبود جز تحقیر و انکار هویت ملل مختلف ساکن در سرزمین ایران به خصوص تورکهای آذربایجان و سر چشمه تحبیب فارسی و تحقیر زبان تورکی به ویژه این رساله ی کوتاه کسروی بود. عنوان شد که تکلم مردم آذربایجان به تورکی تنها از روی عادت است و پایه و اساس تاریخی ندارد. دیگر این که زبان مردم بی سواد و کم سواد است. نهایت اینکه زبان تورکی که زبانی عارضی، تحمیلی و زبان خونریزان و غارتگران است، لکه ی ننگی به دامان مردم آذربایجان بوده و اینان باید با اظهار ندامت از تکلم بدان خودداری کنند و به دامان بهشت فارسی برگردند!!
سرانجام با الهام از همین ناسیونالیسم افراطی و بی بنیان بود که در بهمن 1316 به دستور رضا شاه سازمانی به نام "سازمان پرورش افکار" تاسیس شد که وظیفه ی آن تلاش "برای دستیابی به یکنواختی ملی بیشتر" (21) و راهنمایی و ارشاد نسل جوان بود. این سازمان به پیروی از نمونه ی ماشین های تبلیغاتی فاشیزم ایتالیایی و نازیسم آلمانی تشکیل شده بود. این وظیفه را در ایران کسانی چون محمد علی فروغی و علی اصغر حکمت بر عهده داشته و به نژاد آریایی و فرهنگ و زبان فارسی به صورت افراطی تاکید می کردند.
این بود خلاصه ای از اوضاع آذربایجان و نگرش و برخورد مرکز و دولت متمرکز و روشنفکران قوم گرا و نژادپرست با آذربایجان و مسئله ی آذربایجان.
چاره اندیشی های مختلفی نیز خارج از ایران صورت می گرفت از جمله از سوی تورانیست های آذربایجان شمالی و تورکیه. اما در تورکیه رهبران بزرگ تورانیسم، کسانی همچون انور پاشا و ضیاء گؤگ آلپ و... دیگر نبودند و نیز آتاتورک تا حد زیادی از اشاعه ی تورانیسم جلوگیری کرده و ناسیونالیسم تورک را به مرزهای تورکیه محدود کرده بود اما پس از مرگ وی(1938) تکاپوهایی صورت گرفت. در آذربایجان شمالی نیز فعالیت هایی صورت گرفت اما راهی به جایی نبرد.
از جمله فعالیت های قلمی می توان به تالیف کتاب "آذربایجان" توسط احمد جعفر اوغلو اشاره کرد که خواستار استقلال آذربایجان شده بود. نیز انتشار کتاب " به نام تورک های ایران" توسط صنعان آذر به سال 1942. وی در این کتاب به آزارتورک های ایران از جمله سرکوب زبان و فرهنگ تورکی حمله کرده و برای جلب افکار عمومی تورکیه برای حمایت از تورکهای ایران تلاش کرده بود.
اما نهایت با ورود متفقین در شهریور 1320 به ایران و سقوط رضاخان، مسئله ی ایران و همراه با آن مسئله ی آذربایجان به راهی رفت که سرانجام به ظهور فرقه و متعاقبا حکومت ملی آذربایجان انجامید و این زمینه های داخلی که شمه ای از آن بیان شد، اصلی ترین بستر ظهور فرقه و استقرار حکومت خودمختار آذربایجان بود.
گاهشمار مختصر حکومت ملی آذربایجان:
12 شهریور 1324: روز تشکیل فرقه ی دموکرات به رهبری سید جعفر پیشه وری.
14 شهریور 1324: انتشار شماره ی اول روزنامه ی آذر بایجان، ارگان فرقه ی دموکرات آذربایجان.
19 شهریور 1324: پیوستن و ادغام شعبه آذربایجان حزب توده و تشکیلات کارگری به فرقه دموکرات آذربایجان.
20 آبان 1324: نشست تشکیلات 32 نفره هیئت رئیسه حکومت خودمختار آذر بایجان.
21 آذر 1324: افتتاح مجلس ملی آذربایجان و اعلام رسمی حکومت خودمختار آذربایجان.
22 آذر1324: خلع سلاح پادگان تبریز و تسلیم آن در برابر حکومت خودمختار آذربایجان.
27 آذر 1324: انتشار آگهی مربوط به استخدام داوطلبان خدمت در قشون آذربایجان.
19 دی 1324: تصویب تاًسیس دانشگاه آذر بایجان در تبریز با سه دانشکده : کشاورزی، پزشکی و تعلیم وتربیت.
1 بهمن 1324: استعفای حکیمی از نخست وزیری ایران.
6 بهمن 1324: نخست وزیر شدن احمد قوام (قوام السلطنه).
27 بهمن 1324: تصویب قانون مربوط به تقسیم اراضی خالصه توسط دولت و مجلس ملی آذربایجان.
29 بهمن 1324: مسافرت قوام السلطنه به شوروی برای توافق با شوروی جهت تخلیه قوا از آذربایجان.
11 اسفند 1324: اعلام خبرگزاری شوروی مبنی بر خروج نیروهای شوروی از شمال شرق ایران(خراسان) وتاًکید بر ادامه ی حضور نیروهای مستقر در شمال غرب تا حل و فصل مسئله ی آذربایجان.
25 فروردین 1325: آغاز به کار کنگره دهقانان آذربایجان با شرکت چندین صد(600 یا بیشتر) نفر در تبریز.
9 اردیبهشت 1325: ورود هیئت دیپلماتیک حکومت خود مختار آذربایجان به تهران به ریاست پیشه وری.
19 اردیبهشت 1325: خروج کامل نیروهای شوروی از شمال غرب ایران.
1 خرداد 1325: تخلیه ی زنجان از قوای حکومت خودمختار آذربایجان و فدائیان.
26 خرداد 1325: راهپیمایی مردم زنجان و خمسه در اعتراض به واگذاری زنجان به حکومت مرکزی.
16 آذر 1325: پیشروی ارتش از تهران به سوی زنجان و میانه.
21 آذر 1325: سقوط حکومت خودمختار آذربایجان و هجوم ارتش پهلوی به مناطق مختلف آذربایجان که حاصل آن انهدام و ویرانی و از هم پاشیدگی شیرازه ی زندگی مردم آذربایجان و قتل حدود 20 هزار و زخمی و آواره شدن 70 هزار نفر از مردم آذربایجان بود.
20 تیر 1326: مرگ مشکوک سید جعفر پیشه وری رهبر جنبش سرکوب شده ی آذربایجان، در حادثه رانندگی در اطراف باکو.
فرقه ی دموکرات از تشکیل حکومت ملی آذربایجان تاسقوط نهایی:
همانطور که در بخش اول شرح آن رفت، آذربایجان به سبب آنچه که در دوره ی حکومت رضاخان بر سر مردمان آن رفت، از نظر سیاسی و شرایط اجتماعی آبستن قیام بود و این مسئله البته مختص آذربایجان نیست بلکه در تاریخ صد ساله ی اخیر ما به این واقعیت انکار پذیر برمی خوریم که با فروپاشی حکومت متمرکز مقتدر، مناطق مختلف، سر به سرکشی و تعقیب منافع و احقاق حقوق ضایع شده ی خود می گذارند که ریشه یابی علل تاریخی این امر شجاعانه ترین اقدامی تواند بود که پژوهشگر تاریخ معاصر ایران می تواند به آن پبردازد. به هر گونه با سقوط رضاخان، شرایط سیاسی کشور متحول شد وگروهها و احزاب سرکوب شده، فعالیت های خویش را از سر گرفتند و احزاب و گروههای سیاسی جدیدی نیز سر بر آوردند. عمده ترین فعالیت های سیاسی در فاصله تاریخی بین سقوط رضاخان(1320) تا تشکیل فرقه ی دموکرات(1324) در آذربایجان، یکی آغاز به کار حزب توده در آذربایجان از سال 1321 و دیگری دامن گرفتن مبارزات دهقانی خودجوش در قصبات آذربایجان علیه زمین داران و ملاکین ستم پیشه بود که صفر قهرمانیان، قهرمان مقاومت 32 ساله در برابر حکومت پهلوی از همین دهقان زادگان روستایی بود که بر علیه ظلم بی حدوحصر مالکان قیام نموده و بعدها به فرقه ی دموکرات پیوست. تشکیلات جمعیت آذربایجان نیز فعالیت بسیار نشان می داد که پس از 6 ماه فعالیت، فهیم الملک، استاندار آذربایجان این جمعیت را متلاشی و ارگان آن را که روزنامه دو زبانه(ترکی و فارسی) آذربایجان بود، تعطیل کرد.
در سال 1324، سید جعفر پیشه وری، نماینده بازمانده از راهیابی به مجلس چهاردهم، با صلاحدید میر جعفر باقراوف، مسئول حزب کمونیست و رئیس جمهور آذربایجان شوروی و به امید حمایت دولت شوروی، به عزمت تشکیل فرقه ی دموکرات آذربایجان به تبریز رفته و با همکاری کسانی همچون علی شبستری و صادق بادگان، مسئول شاخه ی آذربایجان حزب توده، اولین گامها را جهت تشکیل حزب مورد نظر برداشت. پس از مذاکراتی که بین این سه تن صورت گرفت، بیانیه ای تنظیم شد در 12 ماده که پس از آنکه به امضای 48 تن از فعالان سیاسی آذربایجان رسید، در 12 شهریور 1324 به زبان های تورکی و فارسی منتشر شد که اصطلاحا آن را "مراجعت نامه" عنوان داده اند و در واقع به منزله ی مانیفست تشکیل « فرقه دموکرات آذر بایجان» بود. این بیانیه، ضمن اشاره به ستم ها و تبعیض هایی که در حق آذربایجان روا داشته می شد، مردم را برای پیوستن به این حزب دعوت می کرد. مهم ترین اهداف و مطالبات فرقه که به ظن تشکیل دهندگان آن، مطالبات ملی تمام آذربایجانیان بود عمدتا مربوط به مسئله ی ملی بود و در این راستا فرقه، خواستار مختاریت داخلی در چارچوب ایران مستقل و آزاد بود.
از جمله دیگر موارد مورد تاکید در بیانیه 12 شهریور عبارت بودند از: اجرای قانون انجمن های ایالتی و ولایتی، تدریس به زبان تورکی در مدارس آذربایجان، تشکیل دانشگاه ملی، تلاش برای توسعه ی صنایع و رفع بیکاری، تلاش برای گسترش و بهبود امور تجاری و بازرگانی، آبادانی شهرها، حمایت از زارعین، مقابله با استیلای ظالمانه و غیر قانونی ملاکین بر زارعین، تقسیم اراضی ملاکین منطقه که در املاک خویش حضور نداشتند، مبارزه با عوامل و کارگزاران فاسد دولت مرکزی در آذربایجان و چند مورد دیگر.
دو روز پس از اعلام قیام فرقه دموکرات، دور دوم روزنامه ی آذربایجان به مدیریت علی شبستری منتشر شد و در 22 شهریور کمیته مرکزی فرقه به ریاست پیشه وری و معاونت شبستری تشکیل شد و صادق بادگان و زین العابدین قیامی نیز الحاق رسمی شعبه آذربایجان حزب توده به فرقه دموکرات را اعلام کردند.
در تاریخ29/6/1324، اولین کنگره فرقه برگزار شد و پیام انقلاب خود را برای دول متفق به لندن مخابره کرد.
در تاریخ10/7/1324، نخستین کنگره ی رسمی فرقه توسط پیشه وری افتتاح شد و وحدت سازمانی فرقه و شاخه ی آذربایجان حزب توده نیز عملا آغاز شد و بسیاری از مردم آذربایجان در کنگره مذکور شرکت کردند و قرار بر این شد تا کمیته های مختلف فرقه در شهرها تا دهم آبان تشکیل و اعلام موجودیت کنند. همچنین چند ماده جدید به مفاد بیانیه ی 12 شهریور ضمیمه شد از جمله: حق راًی برای همه(27 تا 80 سال) به خصوص زنان، 8 ساعت کار کارگران در روز و بیمه و قرار محکومیت برای خائنین داخلی و جاسوسان.
در مهر ماه1324، سید مهدی فرخ، با حقوق و اختیارات زیاد از سوی حکومت مرکزی به استانداری آذربایجان منصوب شد و فرقه دموکرات ضمن اعتراض شدید به این انتصاب، اعلام کرد که در صورت حضور وی در آذربایجان، ناآرامی و آشوب روی خواهد داد و این بیانیه به کنسولگری های خارجی در تبریز نیز ابلاغ شد و فرخ، ناگزیر به آذربایجان نیامد.
در29/7/1324، دولت مرکزی اعلام کرد که انتخابات مجلس تا خروج نیروهای خارجی از کشور، صورت نخواهد گرفت، اما پیشه وری اعلام کرد که فرقه، انتخابات را در آذربایجان برگزار خواهد کرد و مشروطیت تعطیل بردار نیست.
دوم آبان1324، صدر از نخست وزیری کنار رفت و حکیم الملک به جای او ماًمور تشکیل دولت شد و همزمان فشار ژاندارم ها و فئودال ها بر مردم آذربایجان مضاعف می شد و تبلیغات سوء علیه فرقه شدت می گرفت از جمله توسط سید ضیاء.
با انتصاب حکیم الملک به نخست وزیری، فرقه خواسته های فوری خود را مطرح کرد؛ آغاز انتخابات انجمن های ایالتی و ولایتی، لغو تحریم انتخابات مجلس، تحقق عملی مطالبات آزادی خواهان آذربایجان، بازگشایی اتحادیه های کارگری، لغو حکومت نظامی و دفع شر مامورین از سر دهاقین، عمده ترین این مطالبات بودند.
در 17/8/1324، کمیته مرکزی فرقه، تشکیل جلسه داده و تصمیم به برگزاری انتخابات گرفت و انتخابات نمایندگان دوره ی پانزدهم مجلس در آذربایجان انجام شد که با استقبال مردم مواجه شد و در اکثر شهرهای آذربایجان، کنترل امور از دست حکومت مرکزی خارج شد و در عموم شهرها و دهات، فدائیان و مردم، ژاندارم ها و پاسگاه ها را خلع سلاح کرده و امور را در دست گرفتند و اربابان و مالکینی که بر جان ومال مردم مسلط بودند ناگزیر به فرار از منطقه شدند.(22)
در اواخر آبان دولت حکیمی نیروهایی را برای سرکوب قیام آذربایجان فرستاد اما در شریف آباد قزوین، این نیروها، توسط قوای شوروی متوقف شدند.
روز 29/7/1324، کنگره ی خلق آذربایجان توسط عظیم خان، برادر ستارخان افتتاح شد و البته این مجلس هنوز به نام مجلس انجمن های ایالتی افتتاح شد و پس از تشکیل چند جلسه، این کنگره، مجلس موسسان نامیده شد و اعلام شد که این کنگره ضمن رعایت اصول مشروطیت و جهت تامین مختاریت داخلی، با قدری توسعه، مجلس ملی نامیده می شود و البته این نیز در چارچوب تمامیت ارضی و استقلال ایران خواهد بود. حکومت ملی برای اداره امور داخلی تاسیس خواهد شد. یک هیئت 39 نفره مسئول اجرای انتخابات ملی و تشکیل حکومت ملی خواهند شد. از مامورین دولتی خواسته شد که تابع تشکیلات فرقه شوند و گرنه اخراج خواهند شد و بار دیگر بر مختاریت محلی با اتکا به هویت آذربایجان، تاکید شد و از تشکیلات پلیس و ژاندارمری خواسته شد که با هماهنگی کنگره به کار خود ادامه دهند و اعلام شد این نهادها منحل نخواهند شد.
روز 2 اذر 1324، هیئت ملی دستور انتخابات ملی را صادر کرد و پایان آن را روز 12 آذر اعلام کرد و در همین زمان سرتیپ درخشانی، فرمانده لشگر 3 آذربایجان، تحرکاتی برای در دست گرفتن امور از خودشان داد، اما کاری از پیش نبرد.
روز 21 اذر 1324، مجلس ملی آذربایجان افتتاح شد و بعد از ظهر همان روز، پیشه وری که از سوی مجلس موظف به تشکیل کابینه شده بود، به عنوان نخست وزیرريا، کابینه خود را معرفی کرد که عبارت بودند از: دکتر سلام ا...جاوید؛وزیر کشور- جعفر کاویان؛ وزیر قشون خلق- دکتر مهتاش؛ وزیر کشاورزی- محمد بی ریا؛ وزیر فرهنگ- دکتر اورنگی؛ وزیر بهداری- غلامرضا الهامی؛ وزیر دارایی- یوسف عظیما؛ وزیر دادگستری- کبیری؛ وزیر راه پست، تلگراف و تلفن و فریدون ابراهیمی؛ دادستان کل آذربایجان و وزارت کار زیر نظر نخست وزیری تا تعیین وزیر کار. وزیر جنگ و وزیر امور خارجه هم که در دولتهای جدایی خواه معمول است در آذربایجان تعیین نشد.(23) و این حقیقت دلیلی روشن و خدشه ناپذیر بر رد اتهام تجزیه طلبی است که بر فرقه ی دموکرات آذربایجان و شخص پیشه وری زده اند و متاسفانه پژوهشگران برجسته ای همچون محمدعلی کاتوزیان از سر تعصب این اتهام را تایید کرده اند.
رئوس برنامه ی دولت ملی توسط پیشه وری این چنین اعلام شد؛ تلاش برای به رسمیت شناساندن خود مختاری داخلی آذربایجان در دنیا، ناسیس انجمن های ولایتی، اقدام در آبادی آذربایجان، مقابله با کارمندان و عناصر خائن، تنظیم بودجه ی ملی، تشکیل قشون ملی، آغاز تعلیم و آموزش عمومی رایگان و اجباری به زبان تورکی آذربایجانی و تاسیس دانشگاه، توسعه صنایع و تجارت، تعمیر و توسعه راه ها و گسترش ارتباطات، حل قانونی اختلاف زارع و مالک، تقسیم املاک مالکین متواری بین زارعین و تقویت بانک کشاورزی، مبارزه با بیکاری، تنظیم قانون کار و بیمه ی کارگری، تامین بهداشت، تنطیم و تطبیق قوانین مصوب مجلس شورای ملی با اقتضائات خود مختاری آذربایجان، به رسمیت شناختن مالکیت خصوصی، حمایت از بخش خصوصی برای ترقی اقتصاد، احترام به آزادی عقیده، قبول حقوق مساوی برای آذربایجانی های غیر تورک(کرد وارمنی و...)، به رسمیت شناختن حکومت مرکزی ایران و صیانت از مختاریت داخلی آذربایجان و قبول مصوبات مجلس ملی به طوری که مبانیتی با مختاریت آذربایجان نداشته باشد. کابینه و برنامه پیشه وری در مجلس ملی آذربایجان تصویب شد.
روز 22 آذر 1324، لشگر 3 آذربایجان، پادگان تبریز را تسلیم حکومت خودمختار کرد و همچنین کلیه ادارات تحت اختیار حکومت ملی آذربایجان درآمد و این وقایع طی اعلامیه هایی به اطلاع مردم رسید و کارمندان در ماندن بر سر کارهای خود در صورت میل به همکاری و ترک پست در صورت عدم همکاری، مخیر شدند.
تا پایان آذر ماه، اورمیه نیز به کمک کردها، به دست حکومت ملی آذربایجان افتاد و سرهنگ احمد زنگنه، فرمانده پادگان ارومیه، علی رغم مقاومت در برابر حکومت ملی و ارتکاب جنایات بسیار علیه مردم منطقه، عاقبت ناگزیر به تسلیم شد. نیز تا پایان سال 1324، سایر بخش های آذربایجان من جمله زنجان به کنترل و اختیار حکومت حکومت ملی آذربایجان درآمد(24)و دولت پیشه وری لیاقت خود را در سازمان دادن به امور اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی آذربایجان، آشکار کرد.
روز 20/10/1324، دستور آغاز انتخابات انجمن های ولایتی از سوی مجلس ملی آذربایجان صادر شد و یک روز قبل از آن (19 دی) نیز دستور تاسیس دانشگاه آذربایجان با عنوان " آذربایجان میللی یونیوئرسیته سی" صادر شده بود شامل سه دانشکده ی پزشکی و کشاورزی و تعلیم و تربیت.
در اسفند ماه نیز، داانشکده ی افسری برای آموزش کادر نظامی تاسیس شد. همچنین دولت دموکرات، زبان تورکی آذربایجانی را تنها زبان رسمی شناخت و مجلس ملی آذربایجان در تاریخ25/10/1324، پیشه وری را همراه با 15 تن مامور تهیه و تدوین لایحه قانون اساسی آذربایجان کرد. ژاندارمری منحل شد و اونیفورم ارتش تغییر کرد و درجات نظامی با درجات نظامی آذربایجان شوروی همسان شد که این تصمیمات اخیر برخلاف مرامنامه ی اولیه ی فرقه بود.
دستور مصادره املاک خالصه اربابان و نیز املاک متواریان خائن به قیام، در 27 بهمن همین سال صادر شده بود.
در تاریخ 29 دی 1325، تقی زاده سفیر ایران در امریکا طی نامه ای، از دبیر خانه ی شورای امنیت خواست تا به مسئله ی پیش آمده در ایران رسیدگی کند و البته پیش از این، سفیر انگلیس از طرح مسئله در سازمان ملل جلوگیری کرده بود و نیز شوروی با تذکر این که مسئله ی آذربایجان، یک مسئله ی داخلی است و ربطی به سازمان ملل و نهادهای بین المللی ندارد، با طرح آن در سازمان ملل مخالفت کرد. روز اول بهمن 1324، حکیمی به سبب ناتوانی از حل وفصل مسئله استعفا داد و قوام السلطنه به نخست وزیری رسید و با دول متفق اعلام مودت کرد و استالین نیز پیام دوستی فرستاده و درخواست قوام مبنی بر مذاکره با شوروی را پذیرفت.
قوام، پس از روی کار آمدن برای فراهم آوردن زمینه های سرکوب قیام آذربایجان، ابتدا کوشید تا نظر اپوزیسیون های آزادی خواه را با خود همراه کرده و در واقع دل آنها را به دست آورد تا تمرکز نیروهای سیاسی در راستای برخورد باحکومت ملی آذربایجان فراهم شود. وی حکومت نظامی را لغو و تلاش برای حفظ اصول دموکراسی و آزادی را مطرح کرد و معاون سیاسی وی، مظفر فیروز در تاریخ 20/11/1324، اعلامیه ای بر این مبنا را منتشر و در رادیو قرائت کرد.
قوام در مجلس مسئله ی آزادی اجتماعات و مبارزه با گرانی و احتکار را طرح کرده و سیاست موازنه بین دول متفق را در پیش گرفت. در تاریخ 29 دی 1324 قوام به شوروی رفت و محور مذارکات وی با مقامات شوروی در این سفر سه مسئله بود که عبارت بودند از؛ امتیاز نفت شمال، تخلیه ی قوای شوروی از آذربایجان و مسئله اصلی؛ تعیین تکلیف با بحران آذربایجان. مشروح نتایج این مذاکرات خارج از حوصله ی این مقال است اما آنچه مربوط به بحث ماست این که دولت شوروی قول بیرون بردن قوای خود را از آذربایجان به دولت ایران داد و البته این قول در قبال امیدهایی بود که دولت شوروی داشت در راستای اخذ امتیاز نفت شمال از ایران. به هر گونه برای حل بحران آذربایجان به روش مورد نظر حکومت پهلوی، بیرون رفتن قوای شوروی و اطمینان از عدم حمایت شوروی از حکومت ملی آذربایجان کافی بود. از سوی دیگر در این مقطع تاریخی، افکار عمومی در تهران و اکثر نقاط کشور به سبب برخی اقدامات شبهه انگیز دولت ملی آذربایجان و تبلیغات و ترفندهای سیاسی دولت مرکزی تا حد زیادی علیه حکومت ملی آذربایجان و شخص پیشه وری بود. قوام با اطمینان از عدم دخالت جدی دولت شوروی در باره ی مسئله ی آذربایجان، به محض بازگشت از مسکو، اقدامات لازم برای فراهم آوردن زمینه های سرکوب قیام آذربایجان را به عمل آورد.
در 18 اردیبهشت 1325 هیئت دیپلماتیک حکومت ملی آذربایجان به تهران وارد شد و جالب این که مورد استقبال گرو عده کثیری از مردم تهران قرار گرفت. نمایندگان آذربایجان پس از مذاکرات طولانی بدون نتیجه در 23 اردیبهشت به تبریز برگشتند و در همین اوان، حکومت مرکزی زمینه ها ی لازم برای سرکوب نظامی حکومت ملی آذربایجان را تدارک می دید و سران فرقه نیز تا حدی بر این امر واقف بودند.
در 21 خرداد 1325،یک هیئت ده نفره سیاسی-ن ظامی به ریاست مظفر فیروز معاون سیاسی نخست وزیر عازم تبریز شد و این در حالی بود که حدود یک ماه از تخلیه کامل ایران از قوای شوروی می گذشت و در چنین موقعیتی، حکومت خود مختار آذربایجان با از دست دادن حمایت و پشتیبانی عملی شوروی، در موضع ضعف قرار داشت.
حاصل مذاکرات هیئت دیپلماتیک حکومت مرکزی با حکومت ملی آذربایجان، موافقت نامه ای 15 ماده ای بود که بر اساس آن، حکومت ملی آذربایجان از مواضع اولیه خود عقب نشینی کرده و به خواست های دولت مرکزی تا حدی گردن نهاد. بر اساس این موافقت نامه مجلس ملی آذربایجان، به منزله ی انجمن ایالتی شناخته شد. سربازان وظیفه(قزلباش) فرقه جزو ارتش دولتی به حساب نیامده، برای حل مسئله قرار بر تشکیل کمیسیونی مرکب از اعضای مجلس شورای ملی و انجمن ایالتی گذاشته شد. در باره ی اختصاص بودجه از درآمد آذربایجان به منطقه قرار شد 75 درصد درآمد منطقه برای مخارج محلی و 25 درصد بقیه برای مخارج عمومی کشور به زمرکز ارسال شود. تبدیل قوای نظامی فدائی به ژاندارمری و چند ماده ی دیگر درباره مسائل عمرانی و فرهنگی و از جمله مسئله ی زبان و تدریس آن در مدارس. مهمترین دستاورد این موافقت نامه برای دولت قوام انصراف دولت ملی آذربایجان از حکومت خودمختار و تبدیل مجلس ملی به انجمن ایالتی و واگذاری زنجان و خمسه به دولت مرکزی بود که اعتراضات مردم زنجان و خمسه را برانگیخت و در قبال این عقب نشینی از مواضع اصلی، دولت مرکزی قول امتیازاتی را داد که در حد قول و موافقت خالی از هر گونه تضمین عملی بود، قول امتیازاتی که هنوز هم آذربایجان برای عملی شدن آنها هزینه های گزاف می دهد!
سیاست قوام تظاهر به حسن نیت و دوستی بود و حکومت خود مختار آذربایجان نیز بر اثر ضعف موضع چاره ای جز تلاش برای فیصله ی امور به صلح نداشت. در فاصله ی بهار تا پاییز 1325 قضایای فارس و جنوب رخ داد که به ظن برخی پژوهشگران این تحرکات به تحریک و تدبیر قوام برای افناع افکار عمومی مبنی بر این که جنبش های محلی و منطقه ای ماهیت آشوبگرانه داشته و دولت مرکزی ناگزیر به برخورد نظامی است، صورت گرفت.
در آبان 1325 قوای حکومت خودمختار آذربایجان، از زنجان و خمسه عقب نشسته و این بخش از آذربایجان را به حکومت تهران واگذار کردند اما این کار به آسانی صورت نگرفت و به خصوص قوای فدایی به هیچ وجه راضی به این امر نبوده و اطهار می کردند که تا آخرین نفس در برابر زور و اجحاف مقاومت خواهند کرد و قوام تظاهر می کرد به این که قصد جدا ساختن زنجان از آذربایجان را ندارد و خطاب به یکی از رهبران فرقه گفت: "فرزندم... مرا یک دموکرات بشناس، من به هیچ وجه زنجان را از آذربایجان جدا نخواهم کرد... قول می دهم به محض افتتاح مجلس پانزدهم ماده واحده ای در این باره به تصویب رسانده و خمسه را به آذربایجان ملحق سازم".(25)
قوام چنان محیلانه پیش می رفت و نیز توانسته بود با تشکیل کابینه دوم خود معروف به کابینه ائتلافی در تاریخ 10/5/1325 احزاب و گروه های سیاسی را به خصوص با سهیم ساختن در قدرت با خود همراه می کند. از وزرای کابینه ی دوم، سه تن از حزب توده (وزرای بهداری و فرهنگ و پیشه و هنر) یک تن از حزب ایران (وزیر دادگستری). یک تن از حزب دموکرات ایران (وزیر کار) و پنج وزیر دیگر افراد مستقل بودند که البته آنها نیز وابستگی های سیاسی غیر رسمی داشتند از جمله با دربار و نظامیان.
سیاست قدرت های جهانی نیز موافقت ضمنی با فیصله ی بحران آذربایجان به روشی مطمئن را نشان می دادند. رقابت عظیم شوروی و امریکا که بعد ها به جنگ سرد معروف شد آغاز می شد و بقای دولت ملی آذربایجان به منزله ی حضور و نفوذ شوروی در ایران بود و بدین لحاظ امریکا و انگلیس وجود چنین قدرت و دولت محلی هماهنگ با دولت شوروی را خظر بزرگی برای خود می دانستند. از سوی دیگر شوروی منفعت چندانی در اصرار بر حفظ وجود فرقه نمی دید و امتیاز نفت شمال می توانست نفع بیشتری عاید آن دولت کند و نیز کاملا قابل پیش بینی بود که ادامه ی حمایت شوروی از حکومت ملی آذربایجان عکس العمل های پیش بینی نشده ی آمریکا را بر انگیزد!و با توجه به چنین معادلات سیاسی بود که حکومت ملی آذربایجان اگر می خواست پایدار باشد باید قدرت می داشت. قدرت های خارجی که با چنین حساب و کتاب هایی که گفته شد پیش می رفتند و قدرت داخلی هم هر چه قدر هم که بود یارای آن نداشت که در برابر ارتش حکومت پهلوی طاقت پایداری داشته باشد و بدین سیاق برای مقابله و حفظ حیات دولت ملی چیزی باقی نبود جز تسلیحاتی اندک.
سرانجام بعد از ظهر 30 آبان ماه 1325، دسته های فدائی زنجان موظف به تحویل سلاح های خویش شدند. گروهی از فدائیان، محل سکونت هیئت نظامی تهران راآتش زده و خطاب به رهبران فرقه دموکرات گفتند: "برادران! سلاح های ما راتحویل نگیرید، اینان... جنایت کارند،به قول خود وفادار نیستند. مبادا به این ها اعتماد کنید!...ما را دست بسته تسلیم آدمکشان نکنید...حاضریم مردانه از آزادیمان دفاع کنیم و در این راه بمیریم یا یکباره آزاد شویم.(26) اما دستور از طرف صدر فرقه ی دموکرات بود و فداییان با اکراه و ناگزیری تمام سلاح های خود را تحویل دادند.ب ه جز ایل های اصانلو و جهان شاهلو که حاضر به خلع سلاح نشده و زنجان را ترک کردند.
روز اول آذر 1325 شهر زنجان ازقشون ملی آذربایجان تخلیه شد. تحویل شهر و حومه به امضای نمایندگان دولت ملی آذربایجان وحکومت تهران رسید. اما سران حکومت مرکزی در خیالات دیگری می بودند و به محض ورود نیروهای تهران به شهر طبق عادت مالوف ، اوباش و عمال اربابان محلی و عوامل حکومتی به پیشواز دولتیان رفته و استقبال به عمل آوردند. نیروهای دولت مرکزی ظاهراً به بهانه ی حمل گندم به زنجان ، سلاح های سنگین وارد زنجان کردندو قتل وآدم کشی و تعدی به مردمان ستمدیده ی آذربایجان از همان روز دوم آذر از زنجان شروع شد و از جمله افراد معروفی که در اولین تعدیات به قتل رسیدند، شیخ محمد آل اسحاق و شیخ محمد خوئینی بودند و متعاقباً کشت و کشتار مردم بی دفاع و غارت خانه های اعضای فرقه آغاز شد و این ارتش، ارتش ملی همان ملتی بود که روشنفکرانش حتی زبان ملت آذربایجان را منفور می دانستند به بهانه ی اینکه زبان غارتگران است!!. شرح این جنایات و کشتارها و غارت اموال و هتک حرمت مردم بی دفاع آذربایجان در هجوم ارتش پهلوی قصه ی پر غصه ایست که خود حکایتی است مشبع و در این مختصر نمی گنجد.
باری !در 19 آبان 1325 قوام فرمان حرکت نیرو های تامینیه که متشکل از 4 تا 5 لشکر مجهز بود را صادر کرد و از دکتر سلام اله جاوید، استاندار آذربایجان خواست که از هر گونه مقاومتی جلوگیری کند. با حرکت نیروهای مرکزی ، جنگ در میانه آغاز شد و جبهه ی میانه که به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شده بود، مهمترین مرکز مقاومت نیروهای فرقه بود. در جبهه ی جنوب نیروی قزل باش (سرباران وظیفه) به سبب تازه کاری شکست خورد و عقب نشست اما در جبهه ی شمال که در دست فدائیان بود پیروزی با نیرو های آذربایجان بود. ایلات اصانلو و جهان شاهلو با عقب راندن نیروهای ارتش مرکزی تا حدود زنجان و تاکستان پیشروی کردند.
هم زمان با این وقایع، سران شوروی به پیشه وری اعلام کردند که نیروهای مسلح آذربایجان نباید و نمی توانند در برابر نیروهای حکومت مرکزی مقاومت کنند و نیز پیشنهاد پناهنده شدن سران فرقه به شوروی را دادند.
پیشه وری با ترک مقاومت و تسلیم بی قید و شرط در برابر نیرو های دولتی تهران مخالف بود، اما دگر گونی های سیاست های جهانی مسیر حوادث را به سویی برد که چاره ای جز آن نماند. خود پیشه وری نیز البته از این ماه عسل قدرت شوروی و امریکا مطلع بود و مشاجراتش با عوامل استالین از جمله باقراوف موید این ادعاست.
دکتر سلام اله جاوید و علی شبستری با ترک مقاومت و تسلیم موافق بودندو نهایتاٌ پیشه وری در 19 آذر 1325 ناگزیر به ترک وطن شد و محمد بی ریا در صدر فرقه به جای او قرار گرفت، با عنوان دبیر کل کمیته ی مرکزی فرقه ی دموکرات. از این به بعد دیگر دستورهای آمادگی جنگی و پیشروی به سوی تهران از سوی فرقه ی دموکرات و کمیته ی نظامی تبریز صادر نمی شد بلکه علی رغم آمادگی نسبی نیروهای مسلح آذربایجان به جنگ و حتی پیشروی های فداییان به طرف زنجان، از تبریز لحظه به لحظه به وسیله ی تلگراف و رادیو فرمان عقب نشینی صادر می شد. دستوری که موجب سردر گمی و از هم پاشیدن شیرازه ی امور شد و افسران و فداییان فرقه را در کار مقاومت بلاتکلیف کرد.
سحرگاه 21 آذر 1325، با حمله به شهر ها و دهات، کشتار بی رحمانه در سراسر آذربایجان آغاز شد و در حالی که قتل و غارت به اشکال مختلف با شدت تمام ادامه داشت، رسانه های گروهی وابسته به دولت مرتجع چنان تبلیغ می کردند که گویی مردم بودند که به تادیب خائنین می پردازند! شدیدترین مقاومت های مردمی و به تبع آن کشتار و غارت های سازمان یافته در سراب و بخش هایی از اورمیه بود. جنایات حقیقتاً درد آور فجیع بود. به عنوان مثال؛ در روستای زنگلان در قره ضیائ الدین محمد نام، نوازنده ی سرنا را به جرم اینکه سرود ملی آذربایجان را می نواخت گرفته و زبانش را بریدند. در تبریز شجاعانه ترین عکس العمل ها از سوی فریدون ابراهیمی دادستان کل آذربایجان نشان داده شد و وی در حالی که مارش ملی آذربایجان را می خواند پای دار رفت. در میاندواب (قوشا چای) 27 تن از نظامیان فرقه در حالی که سرود ملی آذربایجان را به صورت دسته جمعی می خواندند، تیر باران شدند......و هزاران حماسه و مقاومت های تراژیک و اعدام ها و کشتارها!
حسین فردوست، از سرکردگان رژیم پهلوی، در خاطراتش از سفر خود در تاریخ 22 آذر همراه محمد رضا شاه به تبریز می نویسد : "در خیابان ها اجساد اعدام شده ی زیادی دیده می شد و حدود 2 هزار الی 3 هزار نفر اعدام کرده بودند". وی ضمن تحسین دلیری رزمندگان فرقه که اسیر ارتش شده بودند، از مقاومت نظامیان فدایی چنین یاد می کند"سلول بزرگی بودو حدود 20 نطامی (سرگرد،سرهنگ دو و سرهنگ تمام)...وقتی به آنها پیشنهاد کمک کردم ناگهان سرگرد حسن قاسمی هم دوره ی من بود و گویا بر بقیه ریاست داشت، برگشت و گفت: با این(فردوست)صحبت نکنیدو خودتان را کوچک نکنید. بگذارید هر کاری می خواهند بکنند"(27)
" 2500دموکرات طبق احکام بیداد گاه های نظامی شاه اعدام شدند، 8000 نفر به مجازات های سنگین محکوم شدند که از جمله ی آنها صفر قهرمانیان بود که 32 سال در زندانهای حکومت پهلوی محبوس بود. 3600نفر از روستاییان به بهانه هایی به سلطان آباد، اراک، بندر عباس و برازجان تبعید شدند. ستون های منظمی از سربازان و فداییان به آن سوی ارس به آذربایجان شمالی عقب نشینی کردند. بنا به گزارش منابع رسمی در سال 1325در باکو تعداد پناهندگان از آذربایجان (جنوبی) در باکو نزدیک 70 هزار نفر اعلام شده است."(28).
ناجیان آذربایجان؟! همه ی کانون های فرهنگی و هنری را ویران کردند، آلات موسیقی را شکستند، مرکز تئاتر و کتابخانه ی مجلس ملی را به آتش کشیدند. کتاب های در سی ترکی را سوزاندندو جشن کتاب سوزی برپا کردند(26 آذر 1325).آن ها بعد از شکستن مجسمه های ستار خان و باقر خان ، عکس های رضا خان را به جای آن ها گذاشتند.
"هیچ سازمان سیاسی به این جنایت عظیم اعتراض نکرد. تنها آذربایجانیان شمالی بودند که با تن و جان خود نا به حقی مطلق را حس کردند و بشریت مترقی را فرا خواندند. «صمد وورغون »که در کنگره ی جهانی صلح پاریس شرکت نموده بود با خواندن شعر «یاندیریلان کیتابلارا»( به یاد کتابهایی که سوزانده شد) اعتراض آذربایجانیان را به گوش جهانیان رساند."(29).
و بدین سان تبریز بلاخیز به خون نشست و دیگر بار قیام مترقی آذربایجان در برابر استحاله ی فرهنگی و استبداد و ارتجاع سیاسی، به شدیدترین و شنیع ترین شکل سرکوب شد و طرفه اینکه حکومت پهلوی و روشنفکران نابالغ، 21 آذر را "روز نجات آذربایجان نامیدند." و دریغا که امروز نیز در بر همان پاشنه ی پوسیده می چرخد، اما باز پایان گفتار را به این سخن زرین انگلس کوتاه می کنیم که "موش تاریخ از هر سوراخی که راه پیدا کند سربر می آورد". و ما را تردیدی نیست که مسئله ی آذربایجان، بزرگ ترین و دیرپاترین مسئله ی قرن معاصر ایران بوده و خواهد بود.
توضیح: منابع و ماخذ به درخواست نویسنده در آرشیو سایت می باشد.
Read more!
posted by <21 Azer> |
3:25 PM
|
|
|
|
|
