SEYİD CEFER PİŞEVERİNİ KİMLER ÖLDÜRÜB?!

Yazıların webloga qoyulmaları, onların mezmunları, muhtevaları ya da ireli sürdükleri iddiaların düz olduqları ve te'yid edildikleri me'nasında deyildir. Hedef, elaqelenenler, faydalanabilenler üçün bu movzuda var olan dağınıq me'lumatları, senedleri bir araya yığmaqdır. 21-Azer Weblogu

KQB-nin ARXİVİNDE 50 İLİN TOZ-TORPAĞI ALTINDA GİZLEDİLMİŞ SENEDLER:

SEYİD CEFER PİŞEVERİ'Nİ KİMLER ÖLDÜRÜB?!

Cenubi Azerbaycan milli azadlıq herekatı'nın rehberi, 21 Azer herekatı'nın başçısı, Pişeveri adı ile şöhret qazanmış Seyid Cefer Cavadzade 1892-ci ilde Cenui Azerbaycan'ın Xalxal mahalının Zive (Zaviye Sadat) kendinde anadan olmuşdur. Cenubi Azerbaycan'ın çox da ömür sürmeyen Milli Hökümeti'nin başçısı Seyid Cefer Pişeveri İran Kommunist Partiyası'nın banilerinden biri, Azerbaycan Demokrat Firqesi'nin ise esas banisi ve rehberi olmuşdur.

S.C.Pişeveri

S. C. Pişeveri 14 yaşında ailesi ile beraber Bakı'ya mühaciret etmişdir. 20 yaşına qeder Bakı'nın Bülbüle qesebesinde ilk tehsilini davam etdirmiş, eyni halda oxuduğu mektebde emek fealiyyeti ile de meşqul olmuşdur. 1913-cü ilde Bakı'nın Xırdalan qesebesinin ilk mektebini te'sis etmiş, dörd il ardıcıl olaraq hemin mektebin müellimi olmuşdur. Onun siyasi fealiyyetleri de mehz hemin illerden başlamışdır. 26 yaşı olarken İran Edalet Firqesi Bakı komitesinin üzvü olmuş, bir müddet Bakı'nın İranlılara mexsus Ettehad mektebinde ders demişdir. Sovet hakimiyyetinin Şimali Azerbaycan'da qurulmasında rolu olan Pişeveri, Doktor Neriman Nerimanovla da yaxından emekdaşlıq etmişdir.

O, sonralar İran Edalet Firqesi'nin orqanı «Hürriyyet» qezetinin baş redaktoru olmuş, 28 aprel 1920-ci ile qeder de hemin vezifede çalışmışdır. Azerbaycan'da «Kommunist» qezetini ilk defe ana dilimizde neşr etdiren Pişeveri 22 may 1920-ci ilde İran Edalet Firqesi terefinden nümayende hey'etine rehberlik ederek, Gilan inqilabının reberi Mirze Kuçekxanla müzakireler aparmaq üçün Reşt şeherine gönderilmişdir. Hemin uğurlu danışıqlar ve müzakireler neticesinde 4 iyun 1920-de Gilan Cümhuriyyeti'nin teşkili e'lan olunmuş, Pişeveri ise hemin cümhuriyyetin xarici işler naziri vezifesine te'yin edilmişdir.

Pişeveri 22 iyun 1920-de İran Kommunist Firqesi'nin Enzeli şeherinde keçirilerken birinci qurultayının reyaset heyetine üzv qebul edilmişdir. O, hemçinin sesçoxluğu ile İran Kommunist Firqesi merkezi komitesinin üzvü ve tebliğat üzre merkezi komitenin katibi seçilmişdir.

O, 22 iyun-13 iyul 1921-ci ilde Moskva'da keçirilen Kommunist İnternasionalı'nın üçüncü konqresinde İran Kommunist Firqesi Tebriz şeher teşkilatının nümayendesi kimi iştirak etmişdir. Konqres sona çatdıqdan sonra o, Tehran'a qayıtmış, İran Kommunist Firqesi Merkezi Komitesi Reyaset Hey'eti'nin üzvü kimi fealiyyetini davam etdirmiş, firqenin nezdinde yaradılmış Hemkarlar İttifaqı'nın merkezi orqanı «Heqiqet» qezetini neşr etmeye başlamışdır. 1922-ci ilde İran üsul idaresi terefinden “Heqiqet” qezeti bağlandıqdan sonra, Pişeveri İran Kommunist Firqesi Merkezi Komitesi'nin cenub bürosunun mes'ul katibi te'yin olunmuş ve bir il İsfahan şeherinde fealiyyet göstermişdir. Doqquz il ardıcıl semereli siyasi fealiyyet gösteren Pişeveri 1930-cu ilin dekabr ayında İran Kommunist Firqesi'nin bir neçe rehber üzvü ile birlikde hebs olunmuş, Tehran'ın Qesr-e Qacar zindanında on il ağır işgenceler görmüşdür. Pişeveri 1940-cı ilde zindandan buraxılarken Kaşan şeherine sürgün olunmuş, az zamandan sonra yeniden hebse alınmışdır. 25 avqust 1941-de Sovet ordusu İran'a girdikde, Pişeveri Kaşan zindanından buraxılıb Tehran'a qaytarılmışdır. Bu zaman bütün siyasi teşkilatların az qala mehv olduğunu gören Pişeveri, eqide yoldaşları ile birlikde yeniden fealiyyete başlayır ve 25 may 1943-cü ilde “Ajir” adlı qezetin birinci nömresini neşr etdirir.

S. C. Pişeveri sonralar İran Meclisi'nin 14-cü dövr seçgilerinde iştirak etmek üçün öz namzedliyini Tebriz'den ireli sürmüş, yüzden artıq namzedin hemin daireden teqdim olunduğuna baxmayaraq, Tebriz xalqı 15.780 sesle Pişeveri'ni İran Meclisine vekil seçir. Tehran hakimiyyeti bu uğuru gördükde, Tebriz vekillerinin e'tibarnamesinin tesdiq edilmesini süründürmeye salır. Bununla da İran Meclisi'nin1944-cü il iyun ayındakı iclasında 47 müvafiq ses qarşısında 50 müxalif sesle Pişeveri'nin e'tibarnamesini redd edirler.

Nehayet Cenubi Azerbaycan Türklerinin milli felaketlerini daha da ciddi hiss eden Pişeveri, meharetli bir teşkilatçı ve tecrübeli bir inqilabçı kimi Azerbaycan Demokrat Firqesi'ni yaradır. Belelikle de Cenubi Azerbaycan'da milli azadlıq herekatının binövresi qoyulur ve sonralar Cenubi Azerbaycan'ın Milli Hökumeti yaranır. Bir il müddetinde on illerin me'nevi, iqtisadi, ictimai, elmi ve saire xidmetlerini gösteren Milli Hökumet, Sovet İttifaqi ile Tehran arasında elde edilmiş mexfi razılaşmalar esasında aradan götürülmüşdür.

Milli Hökumet yıxıldıqdan sonra Seyid Cefer Pişeveri zorla «Mühaciret» etmeye mecbur olmuş, Rus silahlı qüvveleri vasitesi ile Bakı'ya aparılmışdır. Cenubi Azerbaycan'da milli dövletin qurulmasını sosiyalizm hökumetinden üstün bilen Pişeveri, ele mehz bu düşüncesine göre de 11 iyul 1947-ci ilde o vaxtkı Sovet Azerbaycanı'nda evvelceden teşkil olunmuş şum avtomobil hadisesinde dünyasını deyişmişdir. İran Tude Partiyası ve Sovet KQB-sinin Pişeveri'nin ölümünü tesadüfi bir hal kimi qeleme vermeklerine baxmayaraq, resmi sened ve faktlar neinki hadisenin qesden töredildiyini sübut edir, hem de Tude Partiyası ile KQB-den başqa, Qulamyehya Daneşiyan'ın timsalında Azerbaycan Demokrat Firqesi'nin de bu tarixi cinayetde rolu olduğunu gösterir.